Deze week gaat Europa naar de stembus. De opkomst zal naar verwachting zeer laag zijn. Bovendien zal niemand verbaasd zijn als de rechts populistische partijen als grote winnaar uit de bus zullen komen. Het werpt tegelijkertijd de vraag op waarom het project Europa van een immens succes in de decennia na WOII zo in een compleet fiasco dreigt uit te lopen.
Het dreigende fiasco kent vele vaderen. Natuurlijk profiteert Rechts van het diep gevoelde onbehagen over Europa. Maar tegelijkertijd is er sprake van een groeiende weerzin tegen de liberale en/of linkse elites. Die worden beschouwd als bron van veel kwaad, van een uit de hand gelopen immigratie, van de economische ellende, van het dreigend Islamisme en uiteraard van het gezichtsloze bureaucratische monstrum, dat Brussel heet. Brussel heeft de burger zijn nationaliteit en identiteit ontnomen.
Of die gevoelens terecht of ten onrechte spelen, doet er feitelijk niet toe. Een ding is onbetwist: het Europa van na de oorlog is weg en voorgoed verdwenen. Het is het Europa van nooit meer oorlog, van economische gelijkwaardigheid, de welvaartstaat en onderlinge solidariteit van staten. Met de val van de Muur kwam eigenlijk ook een einde aan dit wereldbeeld. Elke vorm van collectiviteit raakte verdacht. Het neoliberalisme vulde dit politieke vacuüm op. Tegelijkertijd kwamen enorme migratiestromen op gang uit veelal moslimlanden, waar de gevestigde politiek geen antwoord op kon of wilde formuleren. Het was in dit klimaat dat het rechtspopulisme zijn kansen rook. Klassieke bezweringsformules als racisme en xenofobie hadden hun kracht verloren. Het waren de linkse elites die in de beklaagdenbank terecht kwamen. Zij hadden hun land en volk verkwanseld en uitgeleverd aan Brussel en wensten niets te doen tegen de oprukkende Islam.
Een vraag van een heel andere orde is of Europa zich deze enorme verdeeldheid kan veroorloven. Zelfs tegenstanders van het huidige Europa zien in, dat een verdeeld Europa geen rol van betekenis meer kan spelen in de moderne wereld. Politiek en economisch wacht dan alleen de achterhoede. Er moet dus iets van een nieuwe vorm van solidariteit geschapen worden, waardoor het rijke Noorden wel bereid is het arme Zuiden te steunen. Maar hoe krijgen we dat voor elkaar? Een Europa op etnische basis lijkt sowieso geen goed idee. Daar kent de geschiedenis enkele zeer waarschuwende voorbeelden van. Natuurlijk kunnen we warm lopen voor een gedeelde Europese cultuur, maar die basis lijkt wel erg smal. De beste oplossing lijkt voorlopig om Europeanen te overtuigen van het nut van Europa, gekoppeld aan het idee van eigenbelang. Europa moet Europeanen ervan overtuigen, dat sommige problemen alleen nog maar in Europees verband opgelost kunnen worden.
Hier zullen we dan stuiten op de ideeënstrijd tussen John Locke, die het ‘contract social’ propageerde in het kader van verlicht eigenbelang en David Hume. Deze was van mening, dat traditie en de ‘eigen’ cultuur de samenleving samen bond. De geschiedenis leert echter ook, dat elites vaak op de loop zijn gegaan met tradities te eigen bate. Dat is dan ook meteen het grote probleem van de Europese eenwording: een politieke en bureaucratische elite heeft het gedachtengoed van de eenwording alleen maar te eigen bate gepropageerd. Het zijn de populisten die deze week de zoete vruchten zullen plukken van deze bekrompen insteek van ‘onze ‘ beleidsmakers.
Cor Wijtvliet
Bron: Ian Buruma, the trouble with Europe. Project-syndicate, May 15 2014
BELANGRIJK:
– Opmerkingen en vragen kunt u richten aan: [email protected]
– Bezoek ook de website van Cor Wijtvliet en lees meer door hem geschreven artikelen
– U kunt Cor Wijtvliet boeken voor een inspirerende spreekbeurt. Laat u verrassen!
– U kunt zich hier abonneren voor het wekelijks Cor Wijtvliet Journaal, voor het geval u deze
nog niet automatisch ontvangt.
– Maak ook kennis met de nieuwsbrief Crash Investor.
