Het is nagenoeg ondoenlijk om als tijdgenoten vast te stellen of er een tijdperk beëindigd is en een nieuw is aangebroken. Wanneer het tijdperk van de Renaissance een aanvang nam of ten einde liep, was voor de mensen van die dagen volstrekt onduidelijk. Alleen in retrospect is zoiets vast te stellen. Dat neemt niet weg, dat het er alle schijn van heeft dat we vandaag de dag getuige zijn van het begin van een nieuw tijdperk. Vijfentwintig jaar geleden viel de Berlijnse Muur en kwam er een einde aan 40 jaar Koude Oorlog. In de jaren na 1989 genoot de wereld van de Pax Americana en van de voordelen van het proces van globalisering. Voor velen in de wereld namen welvaart en welzijn toe en meer en meer landen traden toe tot het democratisch bestel.
Aan de periode van politieke rust en vooruitgang lijkt een einde gekomen. Er lijkt een tijdperk van politieke onrust en strijd aangebroken.
Het beste voorbeeld van dat nieuwe tijdperk is misschien wel het Midden-Oosten. Deze regio lijkt terecht gekomen in de moderne versie van de Dertigjarige Oorlog (1618 – 1648). In die regio woeden grensoverschrijdende zeer gewelddadige conflicten op basis van politieke en religieuze banden. Die conflicten zijn niet alleen uiterst gewelddadig maar kunnen ook nog jaren voortwoekeren. Meer naar het Noorden vormt Rusland een zeer grote bedreiging voor de naoorlogse stabiliteit in Europa. Die is vooral gevestigd op de overtuiging dat territorium van de buren niet met militair geweld ingelijfd mag worden.
De Dertigjarige Oorlog van 1618 tot 1648
Nieuwe conflictgebieden
In Azië neemt de dreiging van territoriale conflicten hand over hand toe. Oplevend nationalisme geeft opnieuw invulling aan oude territoriale claims. Het ontbreken van een netwerk van diplomatieke overeenkomsten vergroot de kans dat daardoor de zaak gewild of ongewild uit de hand kan lopen.
Macht is niet langer in handen van een of enkele staten, maar raakt steeds meer verspreid, niet alleen over staten maar komt ook terecht bij andere actoren. Dat kunnen terroristische organisaties zijn, de grote corporates of NGO’s. De hoofdrol in dit proces van uitwaaiering van macht en gezag spelen de VS. Hun falend optreden in de tweede Irakoorlog en meer recentelijk in de Syrische burgeroorlog gaf meer bewegingsruimte aan de ambities van Iran en gaf in tweede instantie de stoot tot de pijlsnelle opkomst van IS. Het aarzelen en weifelachtige optreden van de VS onder Obama hebben de geloofwaardigheid en betrouwbaarheid van de VS geen goed gedaan. Meer en meer landen zijn daarom een eigen koers gaan varen.
Er zijn uiteraard ook regio specifieke factoren die bijdragen aan de groeiende onrust en aan het oplaaiende geweld. Het Midden-Oosten is verworden tot een geopende Doos van Pandora, waarin iedereen de ander naar het leven staat en waar niemand voor het moment in staat lijkt om een rem op het extremisme te zetten. Het navelstaren van Europa geeft feitelijk President Poetin de vrije hand om zijn territoriale dromen na te jagen. In Azië hebben regeringen eerder de neiging om het nationalisme en de daarbij behorende claims aan te wakkeren dan de bevolking te wijzen op nut en noodzaak van compromissen.
Natuurlijk is niet alles kommer en kwel. Er is in grote delen van de wereld nog steeds vrede en stabiliteit. Er zijn nog steeds voldoende mogelijkheden om Iran zijn atoomwapen te ontzeggen en IS militair te verslaan en zijn aantrekkingskracht op moslimjongeren te verminderen. Sancties en een lage olieprijs kunnen de ambities van Rusland intomen. Maar tegelijkertijd moeten we vaststellen, dat er weinig of geen internationale consensus bestaat over een eensgezinde aanpak. De Pax Americana bestaat niet meer en er is nog geen alternatief. Dat betekent dat steeds minder landen zich geroepen zullen voelen om internationaal het voortouw te nemen. We zijn beland in een wereld, waar vrede en welvaart minder zeker zijn dan in de donkere dagen van de Koude Oorlog!
Cor Wijtvliet
Bron: Richard N. Haass, the Era of disorder. Project-syndicate, October 27 2014
BELANGRIJK:
- Opmerkingen en vragen kunt u richten aan: [email protected]
- Bezoek ook de website van Cor Wijtvliet en lees meer door hem geschreven artikelen
- U kunt Cor Wijtvliet boeken voor een inspirerende spreekbeurt. Laat u verrassen!
- Ontvangt u het Journaal niet rechtstreeks? Abonneert u zich dan hier!
