Hogescholen en universiteiten kopen derivaten als verzekering tegen een mogelijke stijging van de rente op een grote lening. Maar de derivaten kunnen ook los van de lening aangeschaft worden, waarbij het woord 'speculeren' meer gepast is dan verzekeren. Dit soort ongedekte derivaten zijn tegen de beleggingsregels voor scholen, maar verschillende hogescholen en universiteiten hebben zich daar niet aan gehouden. Doordat bouwprojecten werden afgeblazen was de lening niet nodig, maar werd het derivaat dat compenseert voor een stijging van de rente toch gekocht.
De Universiteit van Amsterdam (UvA) zit het zwaarst in de problemen, zo blijkt uit het rapport. Deze universiteit heeft derivaten die door een daling van de rente nu €44 miljoen in de min staan. Als de universiteit deze derivaten van de hand wil doen moet het verlies nemen, een verlies van omgerekend €1.367 per student (uitgaande van de ruim 32.000 studenten in oktober 2011). De TU Eindhoven is ook volop aan het speculeren geweest met de derivaten, want die moet bij verkoop van haar positie een verlies van €31 miljoen zien te verteren. Het Groenhorst College, een MBO-instelling met vestigingen in Midden-Nederland, heeft op dit moment een koersverlies van €10 miljoen op haar derivatenpositie. Daar staat overigens geen lening tegenover.
Dit is overigens nog maar het topje van de ijsberg, want uit het onderzoek blijkt dat ongeveer eenderde van alle instellingen in het MBO, HBO en wetenschappelijk onderwijs gebruik maakt van derivaten die zouden compenseren voor een stijging van de rente. Omdat de rente alleen maar verder is gezakt en op een bijzonder laag niveau is gebleven zijn deze derivaten veel minder waard geworden. De totale netto waarde van alle derivaten in het MBO bedraagt €74 miljoen negatief. In het hoger onderwijs is nog meer gespeculeerd met onderwijsgeld, hier zijn de verliezen op derivaten inmiddels opgelopen tot €216 miljoen. Zo lang er een lening moet worden afgelost is dat geen probleem, maar anders moet het verlies worden goedgemaakt.
Onderwijsinstelling als beleggingsfonds
Het is onvoorstelbaar dat hogescholen en universiteiten, die zich bezig zouden moeten houden met het opleiden van studenten en met onderzoek, zich begeven in de wereld van beleggen en speculeren. Blijkbaar ligt er genoeg geld op de plank waarmee 'gespeeld' mag worden, maar dat wordt niet aan studenten verteld. Die werden opgeschrikt door een plotseling ingevoerde (en later weer afgeschafte) langstudeerboete van €3.000 en zullen de komende jaren opnieuw geconfronteerd worden met bezuinigingen op het openbaar vervoer en stijgende kosten van het studeren. Minister Bussemaker heeft in een brief aan de Tweede Kamer aangegeven dat ze naar aanleiding van dit rapport de inspectie wil aanscherpen. Het blijft toegestaan voor instellingen om zich in te dekken tegen renteschommelingen, maar het speculeren voor winst zou verboden moeten worden. Daaaast moeten onderwijsinstellingen als niet-professionele beleggers beschouwd gaan worden. In de rol van een publieke instelling heeft een beleggingsfonds een vreemd risicoprofiel, want hoe verdeelt men de winsten? En wie mag er opdraaien voor de verliezen?
Universiteit van Amsterdam staat €44 miljoen in het rood op derivaten
