De fusie van de Trias Politica
Wie het nieuws uit de Verenigde Staten nauwlettend volgt, weet dat de Amerikaanse rechtsorde onder druk staat. In Europa schenken media hier niet of nauwelijks aandacht aan. Het is alsof de symbolische blinddoek van vrouwe Justitia – een blinddoek die voor de onpartijdigheid van de rechtspraak staat – is afgedaan en door media vrijwillig is opgepakt en over haar ogen is gebonden waardoor zij volledig in het duister tast hoe deze crisis ontaard in een aanval op de wereldwijde democratische rechtsorde.
Das Denkmal für die ermordeten Juden Europas
In Berlijn staat naast de Reichstag “Das Denkmal” ter nagedachtenis van alle joodse slachtoffers in de Tweede Wereldoorlog. Het monument dat uit 2.711 betonnen blokken bestaat, staat symbool voor een zogenaamd geordend systeem dat is losgeslagen van het menselijke verstand.
De wandeling tussen de betonnen blokken heeft ervoor gezorgd dat de boodschap voorgoed in mijn geheugen staat gegrift: dit nooit meer. Zodra je je een weg probeert te banen over de kaarsrechte paden tussen die steeds grotere betonnen kolossen, dan ontstaat plots een zeer onbehaaglijk gevoel. Een gevoel van desoriëntatie en nietigheid.
Terwijl je aan de rand van het monument staat en overzicht hebt, lijkt er niets aan de hand te zijn. Echter, dat unheimische gevoel ontstaat wanneer je het monument betreedt en er doorheen wandelt. Dat komt door de manier waarop de paden zijn aangelegd. Die paden zijn schots en scheef. Het gevolg is dat je constant wordt gedwongen om naar evenwicht te zoeken en dat zorgt ervoor dat je – zonder dat je dat in eerste instantie door hebt – naar beneden gaat kijken om te zorgen dat je niet struikelt of valt.
Stellingname
Deze hele crisis is mijn boodschap eenvoudig: “Democratie en kapitalisme gaan hand in hand samen. Verruil één voor iets anders en men staat uiteindelijk met lege handen”. Met die boodschap neem ik stelling tegen de misvatting dat onze economie iets te maken heeft met kapitalisme. Aan alle noodzakelijke voorwaarden die nodig zijn om van kapitalisme te kunnen spreken wordt namelijk niet voldaan. De wereldwijde economie is zogezegd een bureaucratisch in elkaar geknutselde parodie geworden.
Maar belangrijker is wat mij betreft de gevolgtrekking en de veelal ongestelde vraag van wat er nog overgebleven is van het concept democratie. Wij projecteren dat begrip wel te pas en te onpas op onze samenleving, maar is die projectie wel gerechtvaardigd? Is het niet zo dat de wet van de (selectieve) willekeur regeert? Waarom mogen bijvoorbeeld gewone bedrijven wel failliet gaan, maar beslist de politiek om met geld dat belastingbetalers niet hebben, de eigenaren van banken te redden? Als iedereen zogenaamd voor de wet gelijk is, vanwaar deze politieke willekeur?
De democratie voorbij
Sinds het uitbreken van deze crisis is mijn belangrijkste zorg niet zo zeer wij failliet zijn, maar dat democratieën ontmanteld worden. In Europa ben ik daar minder bevreesd voor dan in Amerika, maar ook in Europa is er voldoende aanleiding voor zorgen. Hier worden vrijheden ook ingeruild voor zogenaamde bescherming en schijnveiligheid. Bovendien wordt er hier vrijwel geen stelling genomen tegen de “extra-territoriale werking van wetgeving vanuit Amerika”; bij uitstek de National Defense Authorization Act (NDAA). Het Europese leiderschap moet zich kapot schamen omdat zij zich niet hardop uitspreken tegen deze wet.
De rationalisering om de Amerikaanse president – nu en in de toekomst – de “discretionaire” bevoegdheid te geven om burgers uit welk land dan ook te vermoorden of zonder tussenkomst van een rechter voor onbepaalde tijd in militaire detentie te plaatsen, is naast onbegrijpelijk, in strijd met alle westerse normen en waarden. En toch wordt het gerationaliseerd. Misschien dat het u ook is opgevallen, maar in Europa lijkt dit onderwerp wel taboe te zijn. Is de politiek een spreekwoord vergeten: “Wie stil zwijgt, stemt toe”?
Fusie van de Trias Politica
Amerika ziet zich graag als het onbedoelde wereldrijk of zoals dat door het onlangs gehackte Stratfor wordt benadrukt: “the unintended empire”. Zelf refereer ik er geregeld aan met de woorden “first among equals”, en daarbij moet ik steevast aan de varkens in George Orwell's Animal Farm denken. Die plaatsten eveneens hun eigen belangen boven die van anderen en de Amerikanen doen in feite niets anders. Ook zij eisen van de wereld dat iedereen zich aan hun wetten houdt zonder dat wij daar enige controle over hebben of invloed op kunnen uitoefenen.
Nu het Amerikaanse huis van afgevaardigden hun president de discretionaire bevoegdheid hebben gegeven om wie dan ook op deze wereld om te leggen of zonder tussenkomst van een rechter in militaire detentie te plaatsen, is wat mij betreft een ontoelaatbare grens overschreden. De NDAA toont namelijk aan hoe de scheiding der machten – de Trias Politica – ontmanteld kan worden. De wetgevende macht heeft de rechtsprekende macht opzij geschoven, buiten spel gezet en vervangen door de uitvoerende macht. Het is niets minder dan de fusie van de Trias Politica en wat mij betreft het definitieve einde van de Amerikaanse democratische rechtsorde.
Een wandeling in Berlijn
In 2005 wandelde ik door Das Denkmal in Berlijn en realiseerde ik mij hoe makkelijk het is om het overzicht te verliezen, om gedwongen te worden om naar beneden te kijken, hoe het is om je gedesoriënteerd te voelen te midden van betonnen kolossen die door hun toenemende omvang jou steeds nietiger maken. Dat zogenaamde geordende systeem zorgde voor een verschrikkelijk gevoel; een gevoel dat van elke vorm van menselijkheid was losgeslagen. En dát gevoel, dat heb ik – te midden van de oorverdovende stilte omtrent de ontwikkelingen in Amerika – nu weer.
