Afgelopen maand was het tien jaar geleden dat met de val van Lehman Brothers de grootste crisis sinds die van de Jaren Dertig van de vorige eeuw een aanvang nam. Is er sindsdien iets ten goede gekeerd in de financiële sector. Is die sector gezonder en op een solidere basis gegrondvest? Het antwoord mag een aarzelend ja zijn. De risico’s zijn minder geworden. Ze zijn echter niet verdwenen, slechts verplaatst.
Het zijn nu de pensioenfondsen die grote risico’s in zich bergen. De lage rente maakt het uiterst onzeker of ze hun inkomensbeloftes kunnen nakomen. Daarom gaan ze extra risico’s nemen, zoals samenwerken met hedge funds en private equity. Grote bedrijven hebben de risico’s van verkeerde investeringen weggehaald bij hun beleggers en geponeerd op de schouders van de spaarders. Een bankencrisis zoals in 2008 lijkt uit den boze, maar een pensioencrisis en derhalve een sociale crisis lijkt in de maak.
Hoe heeft het zover kunnen komen. Daarvoor maken we een tour de memoir. Het waren de centrale banken die effectief in actie kwamen om de crisis het hoofd te bieden. Dat gebeurde onder leiding van de Fed. Die startte als eerste een programma van kwantitatieve verruiming. Dat programma hield in dat de centrale bank op grote schaal (overheids)obligaties ging opkopen met de bedoeling de rente omlaag te duwen, deflatie te voorkomen en om beleggers aan te moedigen weer wat meer risico’s te nemen.
Het voorbeeld van de Fed is na enkele jaren talmen gevolgd door de ECB en door de Bank van Japan. De bedoeling van de verruimingsprogramma’s was ook om derde partijen in staat te stellen hun schulden met behulp van gratis geld af te lossen. Banken grepen die gelegenheid met beide handen aan en hebben hun schuldenlast omlaag gebracht. Tegelijkertijd maakten andere partijen van de gelegenheid gebruik om hun schuldpositie te laten groeien. De hypotheekschuld is nagenoeg even groot als aan de vooravond van de crisis. Ook die van grote bedrijven is scherp gestegen, omdat ze veel geld hebben geleend om op grote schaal eigen aandelen terug te kopen. Leningen voor auto’s en studieleningen zijn eveneens scherp opgelopen. Nieuw en zeker zorgwekkend is dat het scheppen van krediet verplaatst is van de ontwikkelde wereld naar China.
Meer schulden
Bij de aanvang van de crisis liepen de schulden heel kort terug, maar China deed daar nooit aan mee. Sterker nog, China werd meer en meer de ‘borrower of last resort’. China was in de afgelopen jaren de bron van 70% of meer van de kredietcreatie voor de private sector. Dankzij China was die creatie even groot en omvangrijk als voor de crisisjaren. Dat wil weer niet zeggen dat dat in China niet voor opgetrokken wenkbrauwen heeft gezorgd. Sterker nog, de overheid doet verwoede pogingen om de kredietgroei in te perken. Dat geeft weer bezorgde gezichten elders. Kan de economische groei wereldwijd wel gehandhaafd blijven als China op de rem trapt?
Meeste kredietgroei vindt inmiddels plaats in China (Bron: Financial Times)
Terug naar de centrale banken. Hun monetair beleid was zeker in de VS een groot succes. Aandelenmarkten kennen nu al een stierenmarkt van bijna tien jaar, de langste ooit. Onroerend goed markten bloeien ook als nooit tevoren. Buiten de VS was het succes aanzienlijk minder. In Europa was daar de financiële crisis (Griekenland) debet aan. Sinds de val van Lehman is de S&P 500 met 175% gestegen, terwijl aandelen in de rest van de wereld gemiddeld slechts 55% stegen. Als gevolg van de zwakke economische groei daalden de prijzen voor commodities. Het beste voorbeeld daarvan is misschien wel goud. De prijs daarvan steeg aanvankelijk scherp, omdat de wereld bang was voor een scherpe stijging van de inflatie. Sedert 2011 daalt de prijs alleen maar, omdat vanaf dat moment de angst voor deflatie overheerste.
Aandelen duur, obligaties duur
Wat betekent het recente verleden voor de dag van morgen? Dat laat zich maar moeilijk precies voorspellen. Maar er kunnen wel enkele waarschijnlijkheden geformuleerd worden op basis van ervaringen uit het verleden. Alles draait daarbij op het besef dat het toekomstige rendement op je assets bepaald worden door de prijs die je er nu voor betaalt. Een dure asset levert in de toekomst minder dan een goedkope. Sinds de centrale banken hun programma startten zijn obligaties heel duur geworden en is het rendement heel laag, terwijl aandelen in de VS ook al heel duur zijn. Buiten de VS zijn aandelen aantrekkelijker gewaardeerd, maar is het rendement minder.
Dat alles kan ertoe leiden dat bijvoorbeeld pensioenfondsen het in de nabije jaren steeds moeilijker gaan krijgen om pensioenen te garanderen. Sowieso staat het pensioenstelsel zoals we dat kennen onder druk. Bedrijven en dan zeker die in de VS proberen al jaren en met succes onder hun pensioenverplichtingen uit te komen. Ze bieden nu zogeheten defined benefits pensioenen, waarbij de werkgever een bepaald niveau van pensioen garandeert. Schieten beleggingsopbrengsten te kort, dan moeten de werkgevers het gat opvullen. Bedrijven proberen met toenemend succes defined benefits te vervangen door defined contributions. De werknemer moet in dat geval zien om uit eigen middelen het gat op te vullen. Die verschuiving opent de weg naar veel misère! Veel werknemers zullen niet in staat zijn om voldoende te sparen voor hun pensioen. Lonen stagneren al decennia en menig werknemer heeft al veel moeite om elke maand financieel de eindjes aan elkaar te knopen.
Pensioenverplichtingen worden vaker bij werknemers neergelegd (Bron: Financial Times)
Nu al is duidelijk, dat zeker een derde van de Amerikaanse werknemers niet in staat is om überhaupt te sparen. Slechts een kleine minderheid zal in staat blijken voldoende te sparen. Voor de komende generaties ziet het beeld er nog minder florissant uit. De ongelijkheid in de VS zal de komende jaren alleen maar toenemen en daardoor zullen tegenstellingen tussen bevolkingsgroepen alle maar verscherpen. Landen die nu een systeem van defined contributions willen invoeren zouden zich wel tweemaal moeten bedenken als ze de ontwikkelingen in de VS zien!
Cor Wijtvliet
Deze bijdrage is afkomstig van www.corwijtvliet.nl
Tot slot:
- Hebt u opmerkingen en/of vragen? Mail ze gerust aan: [email protected]
- Of via mijn twitteraccount: @wijtvliet
- Voor meer door mij geschreven artikelen bezoekt u mijn website: www.corwijtvliet.nl
- Of bezoek www.Beurshalte.nl
- Ontvangt u het Cor Wijtvliet Journaal niet rechtstreeks? Abonneert u zich dan hier!
Vindt u deze columns van Cor Wijtvliet interessant, dan kunt voor €25 per jaar donateur worden van het CorWijtvlietJournaal. Ook kunt u een geheel vrijwillige bijdrage overmaken naar NL14RABO0156073676, ten name van Wijtvliet Research.
Donateurs krijgen niet alleen zonder vertraging het CorWijtvlietJournaal in hun mailbox, maar kunnen ook rekenen op een wekelijkse extra nieuwsbrief met vijf beleggingstips van Cor Wijtvliet. Neem voor meer informatie contact op met Cor Wijtvliet via het hierboven genoemde mailadres.
