De aanhoudend heftige discussie over ‘Capital in the twenty-first century’ van de Fransman Thomas Piketty verraadt, dat het boek een open zenuw in onze maatschappij heeft geraakt. We worstelen er als samenleving mee, dat steeds meer rijkdom en vermogen terecht komt in de handen van steeds minder mensen. Dat raakt ons zo, dat sommigen de groeiende ongelijkheid botweg willen negeren.
Piketty maakt in zijn boek aannemelijk, dat de periode van ongeveer 30 jaar na WO II een anomalie in de geschiedenis was. In deze jaren viel een sterke economische groei samen met een unieke sociale cohesie. Daardoor was de onderkant van de samenleving relatief het best uit! Het aantreden van het conservatieve duo Margaret Thatcher en Ronald Reagan markeert min of meer het aflopen van deze periode. Hun hervormingen vertraagden het tempo van groei en een happy few trok profijt van de groei die overbleef.
Het belang van het boek is, dat een grote toename in vermogen niet langer gepaard gaat met een stijging van de lonen. Reële lonen stagneren al decennia in de VS, maar ook in Europa. Dat kan het gevolg zijn van het gegeven, dat het toegenomen vermogen niet samengaat met een dito stijging van het geïnvesteerd productief kapitaal. Vermogen kan groeien als de waarde van het onroerend goed stijgt. Het valt niet te ontkennen, dat de wereld aan de vooravond van 2008 in een geweldige onroerend goed bubbel was beland. En het is nog maar zeer de vraag of die bubbel helemaal voorbij is. Competitie tussen rijken voor de beste plekjes houdt prijzen in sommige steden en regio’s onnatuurlijk hoog!
Financiële rijkdom kan ook het gevolg zijn van veranderde omstandigheden, die meestal wijzen op een vermindering van de economische prestatie. De facto, monopolies verhogen de winst van een bedrijf en is uit te drukken in termen van een grotere financiële rijkdom. Hetzelfde gebeurt als bijvoorbeeld banken en verzekeraars erin slagen hun klanten dubieuze producten als de woekerpolis te slijten. Ook dat verhoogt de winst van de bank en de financiële rijkdom van de bankiers en de gemeten rijkdom van een heel volk. Maar het gaat wel ten koste van het sociaal welzijn en van de economische efficiency. Te gemakkelijk gaan we eraan voorbij, dat die verrijking ten koste gaat van het welzijn en welvaart van de doorsnee burger.
Soortgelijke ontwikkelingen hebben we in de crisisjaren zien gebeuren. Bankiers slaagden erin hun verliezen op de maatschappij af te wentelen en hun woekerwinsten voor zich te houden. Ondanks de diepe crisis verbeterde de bancaire sector zijn positie. Te gemakkelijk gingen beleidsmakers in hun dadendrang voorbij aan de verzwakte financiële positie van de belastingbetaler na de reddingsoperaties.
In alle bovenstaande gevallen is er, behalve van een toenemende rijkdom bij sommigen, sprake van een stagnatie van de lonen van de meerderheid en een daaraan verbonden groeiende ongelijkheid. Dat is niet de uitkomst van een normaal functionerende markteconomie, maar veeleer van het falen van het politieke systeem. Het is het systeem, dat er voor gezorgd heeft door regelgeving, dat de werking van markten verstoord raakt. Daardoor kunnen bedrijven en de rijken de doorsnee burger onder druk zetten en misbruiken. Markten kunnen immers niet in een vacuüm bestaan. Zij kunnen alleen maar binnen een systeem werken. Het is het politiek proces, dat voor de regels binnen het systeem zorgt.
Heeft de verstoring zijn negatief werk gedaan, dan groeit er een samenleving waar geen gelijke kansen meer bestaan. Dat ontaardt weer in een wereld van zeer geringe sociale mobiliteit. Volgens Piketty zal de ongelijkheid alleen maar toenemen. Hierin lijkt hij echter te pessimistisch. De huidige trend hoeft niet onontkoombaar en onomkeerbaar te zijn, juist omdat de politiek zoveel invloed op het systeem kan uitoefenen. Het is, kort door de bocht gezegd, een kwestie van vernieuwde wetgeving op het vlak van bijvoorbeeld vermogensbelasting, maar ook wetgeving gericht op verbetering van de toegankelijkheid van het onderwijs en een gedegen antitrust wetgeving, gekoppeld aan corporate-governance regelgeving die bijvoorbeeld een einde maakt aan de veel te hoge beloning van het topmanagement van bedrijven en instellingen. Tenslotte moet er een veel strengere wetgeving komen voor de financiële sector. Die moet het onmogelijk maken, dat deze sector er opnieuw in kan slagen de burger en de maatschappij op grote schaal te misleiden en naar haar pijpen te laten dansen.
Waar het uiteindelijk om draait, is of de politieke wil aanwezig is om de juiste stappen te nemen in de richting van een samenleving en economie, die lijkt op die van de naoorlogse jaren. Het gaat dus om de vraag hoe de democratie van de 21ste eeuw wil en kan functioneren!
Cor Wijtvliet
Bron: Joseph E. Stiglitz, Democracy in the twenty-first century. Project-syndicate, September 1 2014
BELANGRIJK:
- Opmerkingen en vragen kunt u richten aan: [email protected]
- Bezoek ook de website van Cor Wijtvliet en lees meer door hem geschreven artikelen
- U kunt Cor Wijtvliet boeken voor een inspirerende spreekbeurt. Laat u verrassen!
- Ontvangt u het Journaal niet rechtstreeks? Abonneert u zich dan hier!
2 gedachten over “Democratie en ongelijkheid in de 21ste eeuw”
Eigenlijk toch gek dat je in een democratie van politieke wil afhankelijk bent. Een directer democratisch model zou helpen.
Misschien dat de situatie in Spanje een lichtpunt is?Daar is op zéér korte tijd een soort volkspartij stemmen aan het winnen.Een partij van en voor het volk die volgens de laatste pols al ruim 20% van de spanjaarden kan overtuigen.Volgend jaar zal wss de vuurdoop komen van deze nieuwe partij met de aankomende gemeenteraadsverkiezingen.Het doet mij ook denken aan Ijsland.Dit kleine landje was zogoed als bankroet na de bankencrisis en is tegenwoordig aan het herstellen.Voor zover ik mij kan herinneren komt dit ook door een ‘denktank’ op de richten die uit alle lagen van de bevolking komt.Politiekers hebben gewoon geen ‘feeling’ met het volk waardoor je zeker de vraag kan stellen of zij dan wel degelijk onze spreekbuis kunnen zijn????