Nog niet zo lang geleden zorgde de Amerikaanse econoom Larry Summers weer eens voor de nodige deining onder vakgenoten en beleidsmakers. Hij claimde dat de wereld voor een lange reeks van jaren geplaagd zou worden door een trendmatig te lage groei. Het valt inderdaad moeilijk te ontkennen dat we, ondanks het herstel de Westerse wereld, nog steeds 0% tot 15% achter blijft bij niveaus van voor de crisis. De oorzaken zijn zo onderhand wel duidelijk. De hoge schuldenlast in publieke en private sectoren, in combinatie met pogingen die schuldenlast af te bouwen, heeft de vraag danig verzwakt.
Je kunt een tekortschietende vraag met overheidsmaatregelen stimuleren, maar dat gaat meestentijds gepaard met het verder opblazen van de publieke schuld. Dat hebben we in de jaren voor de crisis zien gebeuren. Het resultaat is, dat het nog jaren en soms nog wel decennia zal duren voordat de schuldenlast weer onder controle is.
Volgens Summers waren de jaren in aanloop naar de crisis niet zo buitensporig in termen van groei. Ja, kredietvolumes waren hoog, evenals de prijs van veel vermogenstitels. Maar inkomens bleven achter en het inflatieniveau bleef opvallend laag. De nominale vraag groeide met 5%, maar het kredietvolume met meer dan 10%. En vandaag de dag zien we hetzelfde patroon ontstaan in een aantal opkomende markten. Kredietverlening stijgt snel, maar de groei houdt daar absoluut geen gelijke tred mee. Het resultaat is, dat de verschuldiging snel omhoog gaat. Het heeft er de schijn van dat er meer en meer kredieten nodig zijn om de economische prestatie in lijn te houden met wat mogelijk is.
Steeds meer geld naar onroerend goed
Schulden maken
Als dat waar is, dan heeft dat vervelende consequenties. Schulden maken hoort blijkbaar bij het scheppen van groei. Teveel schulden monden uit in crisis en recessie, zoals we nu goed weten. Moeten we ons daarom niet de vraag stellen of de manier van krediet verlenen – zoals we die nu kennen – niet bijgesteld moet worden? Is het niet zo, dat veel kredieten niet uitmonden in consumptie of in investeringen? Gaat niet heel veel krediet zitten in de aankoop van (commercieel) onroerend goed? Door de stijgende prijzen van hun onroerend goed denken veel kredietnemers dat nog meer krediet opnemen verstandig en wenselijk is. Dat verschijnsel heeft in ieder geval in landen als Nederland en Spanje gezorgd voor een veel te hoge schuldenlast. Die heeft de vraag en productiviteit in ieder geval niet bevorderd, maar wel de duur van de recessie en de crisis.
Hypothecaire schuld in Nederland en de VS
Kredietverlening met beleid
Beleidsmakers kunnen die verkeerde aanwending van krediet bestrijden door hogere eisen te stellen aan deze categorieën van kredietverlening. Het is echter twijfelachtig of deze maatregelen, hoe verstandig op zich ook, tegelijkertijd het probleem van de achterblijvende vraag kunnen oplossen. Minder kredietverlening draagt bij aan een lagere rente, maar een lagere rente is geen opmaat tot meer consumptie. Tegenover de lagere kredietverlening staat ook het effect, dat veel mensen zich minder rijk voelen nu de prijs van onroerend goed niet meer stijgt. Een lage rente verschaft evenmin de zekerheid van meer investeringen.
Om de groeiende vraag naar krediet op te lossen, moeten we misschien kijken naar de groeiende inkomensongelijkheid. Er is een einde aan wat de rijken kunnen consumeren en spenderen. De armen daarentegen moeten lenen om te kunnen consumeren. De subprime crisis is een afschrikwekkend voorbeeld als inkomens niet of te langzaam stijgen en de kredietverlening gewoon doorgaat.
Saldo lopende transacties met buitenland
Wat in het dagelijks leven van de doorsnee burger kan gebeuren, kan en is ook tussen landen gebeurd. Landen met grote overschotten drijven de schuldenlanden in steeds grotere problemen. Landen als Duitsland en Nederland hebben gigantische overschotten op hun lopende rekening. De consumptieve vraag in beide landen is zo zwak, dat het onmogelijk is voor de schuldenlanden een deel van hun schulden terug te verdienen met hun export.
In beide voorbeelden gaat het om de opbouw van een verkeerd soort schuld, dat niets aan bestaande ongelijke verhoudingen verandert. Daardoor verergeren weer ongelijkheid en onbalans. Hoe dat probleem adequaat te tackelen is de uitdaging die Summers geformuleerd heeft. Een antwoord is niet een-twee-drie geformuleerd, maar daarom is de kwestie niet minder dringend.
Cor Wijtvliet
Vragen naar aanleiding van dit artikel? Stel ze in de reacties of mail rechtstreeks naar [email protected]
5 gedachten over “Hoge schulden, geen vraag”
Zelfs het weg-toveren van de overtollige schuld zal geen zoden aan de dijk meer zetten ! Omdat het systeem nu eenmaal crescendo SCHULD GEDREVEN, werkt. We kunnen niet meer terug naar het systeem met PRODUKTIEVE schuld omdat de money-masters (merchants of debt) de ganse wereld in hun ELEKTRONISCH_VIRTUELE greep hebben en houden. Zodra dit nu onvermijdelijk dysfunktioneel wordt, ontstaat de natuurlijke vlucht terug naar TASTBARE WAARDEN.
Daarom haten de centrale planners ook noodgedwongen de private waardering van goud ! Dit gaat regelrecht in tegen het systeem van het algorithmisch program systeem waar we nu aan verslaafd zijn.
Schulden maken is geen probleem, maar dan moet je deze wel aflossen. En daar zit nu het grote euvel.
Banken hadden nooit aflossingsvrije hypotheken moeten verstrekken
Overheden lossen hun schulden ook niet af, die doen alleen maar aan herfinanciering en jaarlijks steeds een begrotingstekort maken.
Aangezien de schuldenopbouw geleidelijk gaat, merkt niemand het, totdat het te laat is. En dan zul je nog steeds zien dat overheid en zeer sociaal georiënteerde groepen, dit helemaal niet willen zien. En de realisten hebben door, dat de cyclus tot een einde komt, en dat nog meer uitgeven niet meer kan. Je kunt geld blijven uitgeven wat je nog niet verdiend hebt, erger nog, je maakt toekomst van je kinderen kapot. Maar de idealisten houden vast aan Keynes of Smit, een stel failliete theorieën. Ik ben voorstander van de Friedrich Hayek, de Oostenrijkse school van de Economie.
Hoe kun je van de politiek verwachten, dat zij zich altijd moeten inhouden met geld uitgeven, als Keynes zegt, dat het mag, als het slecht gaat. Hij zei ook dat schulden in de goede tijden afgelost moet worden, maar helaas, dat is nog nooit gebeurd.
Op zichzelf is het gedachtegoed van Keynes niet slecht, want met overheidsbestedingen kan inderdaad een oncontroleerbaar grote vraaguitval en depressie voorkomen worden. Het probleem is inderdaad dat er in de goede tijden niet bezuinigd wordt. Zo lang mensen niet in meerderheid stemmen op politici die echt bezuinigen (en dus cadeautjes voor de burger wegnemen) zal dit probleem nooit verholpen worden. Volgens mij kan de samenleving de discipline van dit stimuleringsmodel niet verdragen. Het draait altijd uit op meer schulden maken en als dat niet meer werkt om excessief meer schulden te maken. De burger betaalt hier indirect aan mee door de aanhoudende inflatie…
@Hart
Je hebt groot gelijk. Keynes wordt alleen toegepast als het slecht gaat (veel stimilus) maar als het beter gaat met de economie ‘vergeet’ de staat de schulden af te lossen die zijn gemaakt tijdens de slechte tijden. Als je dat blijft doen kom je nooit uit de problemen. Politici hebben nu eenmaal de neiging om in betere tijden meer uit te geven om hun achterban tevreden te stellen. Uiteraard is de groeiende ongelijkheid een probleem voor nu en de toekomst, maar de oplossingen die worden aangedragen om dit vraagstuk op te lossen zijn absoluut niet toereikend. Er zullen drastische maatregelen nodig zijn want anders glijden we langzaam maar zeker af op een ramp van ongekende omvang. Zonder vraag zakt de aanbodkant in en dat houd je geen jaren achtereen vol. Dat scenario zie je nu in de VS gebeuren. Steeds meer mensen worden afhankelijk van ‘welfare’ en komen daar niet meer uit, lonen zakken steeds verder in en de middenklasse verdwijnt. Datzelfde staat ons ook in Nederland te wachten als er niet tijdig en drastisch wordt ingegrepen in de salarisopbouw. Op de wijze zoals het nu gaat blijven alleen de laagbetaalde en ongeschoolde baantjes over. Precies als in de VS waar je als full-time McDonald medewerker nog niet eens in je eigen levensonderhoud kunt voorzien, laat staan een familie onderhouden.