Japan is ons afschrikwekkende voorbeeld

Een van de heikele onderwerpen in de westerse politiek is de vergrijzing. In de meeste westerse landen wordt de groep ouderen en gepensioneerden steeds groter, terwijl de groep jongeren en middelbaren verhoudingsgewijs steeds kleiner wordt. Dat heeft grote sociale en economische gevolgen, die om een andere strategie en politiek van de overheid vraagt.

Vergrijzing en ontgroening

Maar hoe moet zo’n nieuwe strategie er uitzien om de problemen van de vergrijzing te bestrijden? Niemand in het westen die het weet. Maar in Japan kampen ze alweer jaren met de problemen, die verbonden zijn aan een vergrijzende maatschappij.

Daar is de bevolking door ontgroening en vergrijzing al sinds 2010 aan het dalen. Als er niets gebeurt, zal de bevolking in een halve eeuw tijd terugvallen van 127 miljoen nu naar 86 miljoen in 2060. In dat jaar zal ook 40% van de bevolking ouder zijn dan 65 jaar.

De grote groep ouderen heeft grote politieke invloed, niet alleen omdat ze talrijk zijn. Het zijn ook nog eens trouwe stemmers. Dat is goed te merken. Op alle sociale uitkeringen wordt stevig gekort, maar niet op pensioenen en andere sociale uitkeringen voor ouderen. Voor starters op de arbeidsmarkt is het nagenoeg onmogelijk om een vaste baan te krijgen. Dat voorrecht is nog slechts weggelegd voor de ouders en soms de grootouders. Bijna 38% van de jongeren verkeert in zulke economisch onzekere omstandigheden, dat ze geen eigen bestaan kunnen opbouwen.

Overheden in veel Westerse landen moeten goed bestuderen wat er in Japan aan de hand is. Een land als Duitsland ziet zijn bevolking ook al krimpen, maar ook veel perifere landen in het oosten en zuiden van Europa kampen met een snelle vergrijzing en een dreigende krimp van de bevolking.

Kosten

Maar dat is nog niet alles. Vergrijzing en ontgroening zijn duur. De Japanse staatsschuld is met 230% van het bruto nationaal product (BNP) een van de hoogste ter wereld. Zelfs in deze wereld van extreem lage renteniveaus gaat ongeveer 25% van de jaarlijkse begroting op aan de kosten voor sociale zekerheid. Het vervelende is bovendien, dat de Japanse economie sinds de vastgoedbubbel van meer dan twintig jaar geleden amper of niet groeit. Alle maatregelen tot dusverre om de economie een impuls te geven hebben niet gewerkt of hebben zelfs verkeerd uitgepakt. Het beleid om de rente ultra laag te houden heeft verkeerd uitgepakt. Zwakke banken konden zo gemakkelijk overleven en nu kampt Japan met zogeheten zombiebanken die niet naar behoren kunnen functioneren. Het is dan ook zonder meer zorgwekkend, dat het fenomeen zombiebank ook opgang maakt in Europa. Ook hier weigeren overheden om de gezondheid van banken flink te testen.

Sociaal

Japan verkeert in zwaar weer en voor een niet onbelangrijk deel is dat toe te schrijven aan de hang naar grote onderlinge solidariteit en sociale cohesie. Daarom accepteren jongeren, dat ze geen vaste baan kunnen krijgen, maar hun ouders wel. Daarom accepteren veel ouderen, dat ze een robot naast hun bed aantreffen. Ze willen niet dat er op grote schaal immigranten het land binnen stromen.

Het zijn uiteindelijk de hoge kosten van deze solidariteit en de alsmaar rijzende staatsschuld die de overheid nu aangezet hebben tot wel zeer radicale stappen. De huidige premier, Shinzo Abe, heeft in innige samenwerking met de Bank van Japan een monetair stimuleringsprogramma opgesteld, waarbij dat van de Fed wel heel bleekjes afsteekt. De doelstelling is om 2015 een inflatie te hebben van 2%, waardoor een einde komt aan een periode van 20 jaar deflatie. Dat is dodelijk gebleken voor de economische groei. Inflatie moet de groei terugbrengen, waardoor de kosten van de vergrijzing dragelijker worden.

Radicaal

Het zijn radicale stappen, waarvan niemand eigenlijk weet hoe ze gaan uitpakken. Maar een ding wordt al wel duidelijk. De bevolking heeft zijn jarenlange apathie afgeworpen en er schijnt zich een nieuw elan van het land meester te maken. Japan mag dan een weinig aantrekkelijk voorbeeld in het oosten zijn, dat absoluut geen navolging verdient, zijn huidige leider is dat zeker wel.