In zijn eerste grote publicatie van eigen hand, Evangelii Gaudium (de vreugde van het Evangelie) verdedigde Paus Franciscus I de stelling, dat de ideologie van het verabsoluteerde marktdenken de ongelijkheid in de huidige wereld in snel tempo vergroot.
Globalisering
Vooral commentatoren en economen ter rechterzijde van het politieke spectrum vielen de nieuwe Paus heftig aan. Hun voornaamste argument was ten dele valide. Inderdaad zijn dankzij de markt en het daarmee samenhangen van globalisering de verschillen tussen landen en delen van de wereld afgenomen. Dankzij dit proces loopt een doorsnee Chinees gezin zijn achterstand in op de welvaart van een doorsnee Amerikaanse familie. De ongelijkheid neemt dus af.
Ongelijkheid
Maar geldt dit ook voor de ongelijkheid binnen de landsgrenzen van bijvoorbeeld de Verenigde Staten of China. De statistieken zijn wat dat betreft een stuk minder geruststellend. In de VS heeft de onderkant van de samenleving het inkomen in de laatste 25 jaar niet zien toenemen. Dat stuk heeft geen deel gehad aan de groeiende welvaart van het land. Voor de top 1% van de Amerikaanse samenleving ziet het beeld er in diezelfde periode radicaal anders uit. Het reel besteedbaar inkomen van die 1% is in de laatste 25 jaar verdrievoudigd en het aandeel in het bruto nationaal product van de VS is opgelopen tot 20%. De Verenigde Staten zijn hard op weg om koploper te worden in de wereld, als het gaat om sociale en economische ongelijkheid.
De rest van de wereld lijkt in een steeds hoger tempo het voorbeeld van de VS te gaan volgen. In de zogeheten Opkomende Landen stijgt de gemiddelde levenstandaard, maar die van de top groeit veel harder en sneller. Het eindresultaat zal een samenleving zijn die qua sociale ongelijkheid griezelig veel lijkt op de Verenigde Staten van vandaag.
Technologie
Globalisering is echter maar deels de verklaring voor de groei van de ongelijkheid. Wereldwijde competitie doet lonen in India en China stijgen en in de VS en Nederland dalen. Maar een nog belangrijkere verklaring voor de groeiende ongelijkheid is de technologische verandering. Technologie is de motor van de vooruitgang, van de economische groei. Het is de wedren om met steeds minder mensen steeds meer te doen.
Tot dusverre was er een duidelijk patroon in technologische innovatie. Het vernietigde banen in de ene sector, maar schiep ze in een andere of schiep zelfs compleet nieuwe sectoren. De landbouw is daar een mooi voorbeeld van. De tractor vernietigde miljoenen banen in die sector, maar tractor, truck en auto legden de basis voor de creatie van nog veel meer nieuwe banen.
Wetmatigheid
De vraag is of deze wetmatigheid vandaag de dag nog geldig is? Neem de ICT. Hardware wordt steeds goedkoper, evenals software. De winnaar is de consument. De kosten voor een tablet of een smartphone, de innovaties van vandaag de dag, zijn niets vergeleken met de kosten voor een auto in bijvoorbeeld 1950. Daar zit echter een keerzijde aan. Enkele decennia geleden had General Motors honderdduizenden werknemers, vandaag de dag hebben innovatieve bedrijven als Facebook en Twitter slechts enkele duizenden werknemers. Hun aantal staat in geen verhouding tot het aantal banen dat door ICT weg geautomatiseerd worden.
Laagbetaald
Volgens sommigen is die bewering maar deels waar. Ze worden niet moe erop te wijzen, dat er in de persoonlijke dienstverlening nog steeds ruimte is voor miljoenen banen. Dat kan in de zorg, in de horeca of in de vrije tijdsector. Dat is zeker waar, zij het dat dat vaak slecht betaalde banen zijn met weinig kans op verbetering en geen vooruitzichten. Het is zelfs de vraag of meer en betere scholing hier verandering in kan brengen. De maatschappij kan zijn burgers toerusten met de beste IT-vaardigheden, maar zal Facebook of Linked-in daarom meer mensen gaan aannemen? Het lijkt onwaarschijnlijk.
Meer dan vroeger dreigt het gevaar, dat kunde en vaardigheden niet langer beslissend blijken om een goed betaalde baan te krijgen. We dreigen stappen terug te zetten in de geschiedenis nu afkomst en relaties weer bepalend gaan worden voor de toekomst.
Karl Marx
En dus heeft Franciscus I het gelijk wel aan zijn kant. Als we de inrichting van de maatschappij laten afhangen van de marktkrachten, dan ontstaat er vanzelf een onleefbare wereld van ongelijkheid. Vroeger of later maken dan revolutionaire krachten zich meester van die maatschappij en dan kan Karl Marx nog weleens gelijk krijgen.
Cor Wijtvliet
Bron,
Adair Turner, inequality by the click. Project-Syndicate, January 8 2014
Opmerkingen of vragen om meer informatie kunt u richten aan [email protected]
