De uiterst scheve verdeling van inkomen en vermogen wordt steeds meer een steen des aanstoots. Zeker in de Verenigde Staten wordt het meer en meer een politiek discussiepunt. De verhoudingen in dit land zijn zoek. Daar is iedereen het wel over eens. De vraag is wat de politiek en/of maatschappij er aan kan veranderen?
Volgens Alexis de Tocqueville was de VS in de 19de eeuw het land, waar gelijkheid tussen burgers mogelijk was, omdat het een land van overvloed was. Iedereen had kansen en iedereen kon kiezen. En het zij gezegd, tot aan WOI waren de bezitsverhoudingen in de VS veel minder extreem dan in het Oude Europa. In de jaren tussen 1914 en 1945 verdwenen de oude verhoudingen echter door oorlog, inflatie, nationalisatie en niet te vergeten belastingen. Het naoorlogse Europa ontwikkelde instituties om de gelijkheid tussen mensen te bevorderen.
Veel van de instituties en de daarbij behorende ideeën waren gebaseerd op Amerikaanse opvattingen. Het Britse belastingstelsel, dat in de jaren 1930 – 1980 bedoeld was om inkomens te herverdelen, was een Amerikaanse vinding. Het was in de VS in het interbellum ontwikkeld om te voorkomen, dat er een ongelijkheid à la Europa zou groeien. Aan een klassenstrijd had men in de VS op voorhand een broertje dood. Het aardige, nee het opvallende van dit experiment was, dat de economische groei niet leed onder de belastingdruk. Sterker nog, de groei lag ten tijde van het experiment hoger, dan in de jaren daarna.
Een maatschappij die streeft naar gelijkheid zal er voor zorgen, dat onderwijs breed toegankelijk is. Ook in dit opzicht was de VS voorloper, maar is geleidelijk in de achterhoede beland. Amerikaanse universiteiten zijn de afgelopen decennia minder en minder toegankelijk. Zeker de topuniversiteiten bestendigen zo meer en meer een sterk groeiende ongelijkheid. Hun verweer is echter, dat ze plaats bieden aan de best and the brightest. Ze bieden in ieder geval onderdak aan de rijksten. Dat is overigens niet langer een Amerikaans, maar meer en meer een Westers probleem.
Het meritocratisch denken op de universiteiten en daarbuiten valt samen met een sterk groeiende maatschappelijke ongelijkheid sinds 1980. De top verdient steeds meer, met als belangrijkste rechtvaardiging dat ze het waard zijn. Ze bezitten immers bijzondere talenten. Daar gelooft anno nu bijna niemand meer in. Veeleer is aannemelijk, dat het topmanagement van zijn positie misbruik maakt om zichzelf een groot salaris toe te kennen. Dat wil weer niet zeggen, dat een beknotting van de extreme salarisgroei tegelijkertijd een einde maakt aan de enorme scheefgroei in inkomen en vermogensontwikkeling. Was dat maar waar! Het blijkt, dat de financiële positie van de kapitalisten ook dan sterker zal worden, omdat ze in staat zijn hun kapitaal, hun vermogen sneller te laten groeien dan de economie. Aan het begin van de 21ste eeuw staat de maatschappij voor dezelfde uitwas als aan het einde van de 19de eeuw. Het rendement op belegd vermogen groeit en is veel en veel hoger dan de economische groei. Juist dit feit verscherpt in sneltreinvaart de ongelijkheid in de westerse samenlevingen. Dat gebeurde in de 19de eeuw en nu weer.
Van de politiek is op korte termijn weinig te verwachten. De politieke klasse in het Westen is meer en meer het domein geworden van de zeer welgestelden. Het merendeel van de politici, die het Amerikaans Congres bevolken, is miljonair. Van hen is niet te verwachten, dat ze het probleem van de inkomensongelijkheid daadwerkelijk zullen aanpakken. Toch is er voldoende reden om dat te doen. Het einde van het tijdperk van de zogeheten roverbaronnen in de VS viel samen met het uitbreken van WO I. Die zette de bijl aan de wortel van de aloude Europese klassenmaatschappij en het zette de Amerikanen aan het denken, zoals hierboven beschreven staat. Welk weldenkend mens zit te wachten op een herhaling van de ellende van de eerste helft van de 20ste eeuw! Een nieuw en effectief belastingsysteem, gericht op herverdeling van uitwassen, kan en moet de kapitalisten behoeden voor de ondergang van het kapitalisme. Ook dat leert de eerste helft van de 20ste eeuw.
Cor Wijtvliet
Bron: The Financial Times, Save capitalism from the capitalists by taxing wealth. March 29 2014
