De reacties van Angela Merkel en Nikolas Sarkozy waren niets verhullend negatief. De woordvoerder van president Sarkozy (zelf half Griek) liet weten dat het Griekse besluit tot een referendum “irrationeel en gevaarlijk” is. Merkel en Sarkozy waren zeer ontstemd over de Griekse houding en spraken vooraf met elkaar voordat zij met Papandreou in gesprek gingen. Papandreou schoof in Cannes aan, waar de G20-top vandaag en morgen wordt gehouden.
Manuel Barosso deed ook een duit in het zakje. “Als Griekenland de noodhulp van de Europese Unie en het IMF niet steunt, zullen de Griekse burger nog veel meer pijn voelen, vooral de kwetsbaren”, aldus Commissie-voorzitter José Barosso die dit overigens met een ietwat Russisch klinkend mafia-accent tegen de verzamelde pers zei:
De Europese reacties illustreren de bijzonder grote bezorgdheid die door het Griekse referendum is ontstaan. De problemen zijn, zoals inmiddels ruimschoots bekend is, gigantisch en het vertrouwen in de Europese financiële sector en overheidsfinanciën brokkelt snel af. Met name de druk die is ontstaan op de Italiaanse obligatiemarkt is groot. Wederom moest de ECB gebruik maken van haar omstreden SMP-programma en – tegen de letter en geest van het Euroverdrag in – de geldpers inzetten om de Italiaanse rente omlaag te krijgen.
Financieel analist Ambrose Evans-Pritchard van de Britse Daily Telegraph vatte de est van de Europese situatie in de Ierse krant The Independent krachtig samen en wees op de existentiële gevaren voor de eurozone en ververwijst naar de Kreditanstalt die tot de Grote Depressie leidde. Het Griekse besluit om een referendum te houden versterken de problemen op financiële markten. Met name de problemen van angst en ongeduld:
De markten kunnen niet drie maanden wachten om erachter te komen wat het resultaat is, en evenmin kan China veel geld lenen aan het EFSF bail-out fonds totdat dit is opgehelderd. Het hele gebouw loopt het risico af te brokkelen. Société Générale is vanmorgen 15% naar beneden gegaaan. De FTSE MIB index in Milaan is gecrasht met 7%. Italiaanse spreads [renteverschil met Duitse bund (benchmark) zijn gestegen tot 450 basispunten. Tenzij de Europese Centrale Bank zeer snel en op grote schaal niet in stapt om Italië te ondersteunen dan is de game up. We zijn getuigen van een spectaculaire smash-up.
Indien de euro-crisis niet goed gemanaged wordt en er een wanordelijke faillissement van 's werelds derde grootste schuldenaar met een €1,9 biljoen grote staatsschuld plaatsvindt en richting de €3,5 biljoen in totale schuldenlast dan zou dit een groter gebeurtenis zijn Kreditanstalt in 1931 zijn. (Laat me hieraan toe voegen dat Italië niet fundamenteel insolvabel is. Het is alleen zo dat zij in deze storm niet beschikt over een “lender of last ressort”, een soevereine centrale bank of een soevereine valuta. De euro-structuur heeft een solvabele staat omgezet in een insolvabele staat. Het is omgekeerde alchemie.)
Het debacle van de Anstalt leidde tot de Europese bancaire ineenstorting, met trillingen tot aan in Londen en New York, en maakte van recessie een depressie. Binnen vier maanden was het wereldwijde financiële systeem uit elkaar gevallen. Dat risico is nu realiteit geworden nu Europa's bestuurlijke structuur duidelijk heeft gemaakt.
Ambrose Evans-Pritchard wijst ook op de politieke gebreken aan het Europese project en met name op het conceptuele gebrek van de euro (aldus Evans-Pritchard): die heeft geen fiscale grondslag.
Een aantal architecten van de EMU zijn er altijd van uit gegaan dat de gemeenschappelijke munt vanzelf de katalysator zou worden voor een grote sprong in de integratie die toen niet kon worden bewerkstelligd. Zij werden gewaarschuwd door de eigen economen van de Europese Commissie en van de [Duitse centrale bank, de] Bundesbank dat het project onwerkbaar zou maken zonder fiscale unie, en waarschijnlijk catastrofaal zou zijn indien deze uitgebreid zou worden naar Zuid-Europa. Echter, de ideologische opvatting was dat een trauma een “gunstige crisis” zou zijn, en worden benut om het project verder te brengen.
Dit was de methode-Monnet van het fait accompli en de [“realiteit van de straat”]. Deze grote manipulatie van het lot van Europa kan nog lukken, maar tot nu toe is de crisis [hiervoor] geenszins voordelig geweest. De soevereine staat Duitsland heeft elke beweging richting een fiscale unie, euro-obligaties, het poolen van de schulden, fiscale subsidies en gedeelde budgetten geblokkeerd. Zij heeft het gebruik van de ECB als een echte centrale bank geblokkeerd [wat een eufemisme is voor geldpersfinanciering]. De uitspaak van het Verfassungsgericht is min of meer een uitspraak tegen de de gewenste uitkomst van de vroege EMU-samenzweerders [want die is] onwettig en off limits.
En zoals mijn oude vriend Gideon Rachman in de Financial Times vanmorgen schreef: de Griekse stemming is “een hamerslag op het meest gevoelige plekje van het hele Europese huis – het gebrek van brede steun en legitimiteit.”
Papandreou heeft eigenlijk tegen Europa gezegd: “Het zijn onze schulden, maar dat is jullie probleem”. Ambrose Evans-Pritchard legt dit probleem zeer helder uit. Want als gevolg van het Griekse referendum en een mogelijke geforceerde exit uit de eurozone, zijn financiële markten door de grote onzekerheden onrustig geworden. Er kan nu een paniekreactie ontstaan waarbij beleggingen in de schuldpapieren van zwakke eurolanden gedumpt worden. Het spreekwoord: “Onder druk wordt alles vloeibaar”, schiet te binnen. Want die druk dwingt de Europese politiek te beslissen over de euro. Spat de euro uiteen of gaat men door?
In dat laatste geval rest Europa dan nog twee keuzes: 1) de geldpers, of 2) een fiscalisering van de euro (aldus Evans-Pritchard). Echter, de existentiële crisis is er één van insolvabiliteit. Europa is failliet en wordt steeds faillieter. Daar veranderen de geldpers en een fiscale unie helemaal niets aan..
