Hoge voedselprijzen oorzaak van sociale onrust?

De wereld wordt geteisterd door sociale onrust in onder meer Oekraïne, Venezuela, Thailand, Syrië en Bosnië. Burgers gaan de straat op en vreedzame protest escaleert al snel tot gewelddadige confrontaties met de oproerpolitie. In ieder land worden er weer andere verklaringen gezocht voor een explosie van geweld. Een corrupte regering, sociale problemen en confrontaties tussen groepen met bepaalde politieke of religieuze overtuigingen en etnische achtergronden zijn daar voorbeelden van. Maar als we nog iets verder kijken zien we dat de opstanden wereldwijd een andere gemeenschappelijke deler hebben, namelijk hoge voedselprijzen. Motherboard publiceerde een uitgebreide analyse.

In 2011 verscheen een wetenschappelijk artikel getiteld “The Food Crises and Political Instability in North Africa and the Middle East” van Marco Lagi, Karla Z. Bertrand en Yaneer Bar-Yam. In dit artikel beschrijven de auteurs de correlatie tussen voedselprijzen en sociale onrust in de wereld. Op basis van de FAO Food Price Index komen ze tot de conclusie dat in veel landen rellen uitbraken bij een voedselprijs index van meer dan 210. Dat gebeurde in de zomer van 2008 (vlak voor het uitbreken van de financiële crisis) en in 2011 (begon in Tunesië en verspreidde zich over Noord-Afrika). Sindsdien zijn de voedselprijzen weer wat gezakt, maar lang niet zo snel als na de piek in 2008. De volgende grafiek laat zien op welk moment de protesten begonnen in verschillende landen.

Hoge voedselprijzen veroorzaken sociale onrust (Bron: Lagi, Bertrand en Bar-Yam, 2011)

Aanhoudend hoge voedselprijzen

De gemiddelde voedselprijs index zit al sinds 2011 in de gevarenzone. De afgelopen drie jaar werd een gemiddelde voedselprijs index genoteerd van 230,1 (2011), 213,4 (2012) en 209,9 punten (2013). Dat de voedselprijzen op een relatief hoog niveau stabiliseren is ook op de volgende grafiek goed te zien. Deze is gebaseerd op dezelfde cijfers als bovenstaande grafiek, maar is bijgewerkt tot en met januari 2014. De aanhoudend hoge voedselprijzen zetten vooral druk op landen waar de bevolking een relatief groot deel van het inkomen moet besteden aan voeding. Onderzoeker Bar-Yam merkt op dat de reactie op hoge voedselprijzen per land verschillend is, maar dat het fenomeen zich overal ter wereld voor kan doen.

Voedselprijsindex sinds 1990

Wereldwijd

In Oekraïne, Thailand en in Venezuela hebben gewelddadige confrontaties al een aantal slachtoffers geëist, een ontwikkeling waar de Verenigde Naties in 2012 ook al voor waarschuwden. Ook in Bosnië worden de protesten heviger, een land dat te kampen heeft met een hoge werkloosheid en honger onder delen van de bevolking. Ook relatief rijke landen blijken niet immuun voor demonstraties, want in 2011 laaide het geweld al op in het Verenigd Koninkrijk en afgelopen zomer waren er ook een aantal incidenten in Zweden.

De hoge voedselprijzen zijn volgens Bar-Yam te verklaren door voedselspeculatie en door subsidies voor het omzetten van voedsel in biobrandstoffen. Beide drijven de voedselprijzen op en zorgen indirect voor sociale onrust en honger in de wereld. De voedselprijzen worden op een wereldwijde markt bepaald en daar kunnen landen weinig invloed op uitoefenen. Oekraïne produceerde vorig jaar een recordhoeveelheid tarwe, maar dat betekende niet dat er in Oekraïne voldoende eten was. Een deel van de binnenlandse productie was bestemd voor de export en kwam dus niet ten goede aan de eigen bevolking. Het netwerk van import en export van voedsel is zo complex geworden dat geen enkel land immuun meer is voor hoge voedselprijzen, zo stelt Bar-Yam.

Zo lang de voedselprijzen hoog blijven is er een verhoogde kans op sociale onrust. Het is de vonk die het vuur doet ontbranden.

Conflict in Kiev