De ECB kan via haar Securities Markets Program (SMP) obligaties opkopen van Eurolanden, zodat de rente op die obligaties wat omlaag wordt gedrukt. Dit programma werd in mei 2010 opgestart, met als gevolg dat er eind 2010 al voor bijna €75 miljard aan schuldpapier op de balans van de ECB stond. De schuldencrisis leek even naar de achtergrond te zijn verdwenen, totdat er in augustus twijfels kwamen over de kredietwaardigheid van Italië. De ECB moest opnieuw ingrijpen en kocht elke week weer een paar miljard aan staatsobligaties bij, waardoor het totaal inmiddels de €200 miljard is gepasseerd.
Dat geld onttrekt de ECB tegelijkertijd uit de markt door banken te vragen geld te stallen bij de centrale bank. Dat geld kunnen banken dan niet meer gebruiken om uit te lenen aan personen en bedrijven, waardoor de hoeveelheid geld die circuleert in de economie ongeveer gelijk blijft. Op papier een degelijk plan, maar in de praktijk blijkt ook deze constructie zijn beperkingen te hebben. Banken moeten het geld voor één week stallen bij de ECB, maar door de schuldencrisis staan ook de Europese banken er slechter voor. Hun kapitaalspositie is blijkbaar zo krap dat ze het geld zelfs aan de ECB niet langer willen toevertrouwen dan één dag, aldus dit bericht op FT Alphaville. Voordat de kredietcrisis uitbrak leenden banken nog aan elkaar uit en deden ze dat ook voor langere termijnen, maar het banksysteem is nu onderhuids al zodanig verzwakt dat ze hun reserves nog niet eens een week willen uitlenen aan de ECB. Een zorgelijke ontwikkeling, omdat het enerzijds aantoont dat Europese banken er vrij slecht voor staan en dat anderzijds de ECB niet meer kan vertrouwen op de banken om de aankopen van staatsobligaties te 'steriliseren'.
Met de aankopen van afgelopen week heeft de ECB nu €203,5 miljard op de balans staan, terwijl er slechts voor €194,2 miljard aan geld is opgehaald bij een totaal van 85 banken. Daarmee is de zogeheten bid-to-cover ratio voor het eerst sinds lange tijd weer negatief, wat wil zeggen dat de ECB de afgelopen week meer geld in de economie heeft gepompt dan ze eruit heeft gehaald. Ondertussen lenen banken steeds meer geld van de ECB tegen het vastgestelde rentetarief van 1,25%, zo bericht Zero Hedge. Afgelopen week was dat €247 miljard, opgehaald door in totaal 178 banken. Begin deze week leenden in totaal 192 financiële instellingen voor €265,5 miljard van de ECB, waarmee er twee weken achtereen een record is verbroken dat nog dateert van 2009. Het gaat hier om korte termijn leningen met een looptijd van 1 week. Dat is indicatief voor de zwakke positie van de banken, die bezittingen in de boeken hebben staan waar ze eigenlijk nog veel meer op moeten afschrijven.
Als de belangstelling van banken om geld te stallen bij de ECB verder afneemt (en banken ondertussen meer geld moeten lenen) heeft dat directe gevolgen voor het beleid van de ECB. Als de toekomstige aankopen van obligaties (het is vrijwel zeker dat die nog even door zullen gaan) niet meer gesteriliseerd kunnen worden via de banken is de ECB in feite bezig met dezelfde monetaire verruiming die in de VS bekend stond als 'QE2'. We weten allemaal hoe de ECB denkt over 'geld drukken', maar onder druk van politici is er altijd meer mogelijk dan men aanvankelijk voor mogelijk houdt. Ondertussen broeden politici op nieuwe plannen om de schuldencrisis te bezweren en wordt zelfs hulp van buitenaf (bijvoorbeeld de SDR's van het IMF) serieus besproken.
Grafiek van totale bezittingen aan obligaties bij de ECB (blauw) en de liquiditeit die uit de markt wordt gehaald (rood). De zwarte lijn geeft de bid-to-cover ratio weer, oftweel de verhouding tussen de blauwe en rode balkjes (bron: Zero Hedge).
