Door het verlies van vertrouwen kiezen steeds meer Iraniers ervoor om hun spaargeld om te zetten in andere gangbare valuta, zoals de Amerikaanse dollar. Daaaast koopt men ook veel goud, het edelmetaal dat zich heeft bewezen als de ideale 'hedge' tegen valuta die snel in waarde dalen. De aanbod van rial neemt dus toe, terwijl de vraag daalt. Het gevolg is een alsmaar stijgende wisselkoers ten opzichte van de dollar, een vicieuze cirkel die vrijwel niet te doorbreken is. Deze trend werd begin dit jaar al waargenomen.
Wisselkoersen
De waarde van de valuta die de mensen op straat ervaren is anders dan de waarde die de centrale bank aan de munt toekent. Terwijl de officiële wisselkoers door de centrale bank van Iran is vastgesteld op 12.260 rials per dollar wordt er op de zwarte markt een wisselkoers gehanteerd die richting de 30.000 rial per $1 gaat. Dat is een verschil van een factor 2,5. De lagere wisselkoers is echter alleen toegankelijk voor importeurs van de meest essentiele goederen, zoals graan, vlees en medicijnen. Voor de import van dit soort artikelen kunnen handelaren bij een speciaal wisselkantoor terecht dat vorige maand werd geopend door de Iraanse overheid. Ook bepaalde goederen die gebruikt worden door de landbouw of industrie kunnen in aanmerking komen voor een 'korting' op de wisselkoers.
De inflatie was in de maand augustus alleen al 23,5% volgens de officiële statistieken. Volgens Steve Hanke, professor in toegepaste economie aan de Johns Hopkins University, kan dit percentage verdrievoudigd worden om tot de reële koopkrachtontwikkeling van de rial te komen. Volgens Hanke begeeft Iran zich langzaam maar zeker in het terrein dat technisch aangemerkt kan worden als hyperinflatie. In een poging het spaargeld te beschermen tegen de razendsnelle geldontwaarding (Bloomberg maakt melding van een 9% prijsstijging van melk in één dag) is de vraag naar goud en andere tastbare bezittingen fors toegenomen. Zo explodeerde de export van goud van Turkije naar Iran in één jaar tijd van omgerekend $21,9 miljoen naar $6,2 miljard.
Goud
Opvallend is dat vermogende Iraniers die in Turkije, India en Dubai wonen ook goud kopen en dat naar de centrale bank van Iran sturen. Een Turkse krant berichtte in juli al over deze ontwikkeling. De Iraanse centrale bank heeft goud en populaire buitenlandse valuta zoals Amerikaanse dollars hard nodig om haar eigen munt te ondersteunen. De Economist Intelligence Unit (EIU) heeft een schatting gemaakt dat de buitenlandse reserves van Iran dit jaar zullen zakken van $80 miljard in 2011 naar $70 miljard dit jaar, als gevolg van lagere opbrengsten uit de export van ruwe olie. Volgens Ahmadinejad, de president van Iran sinds 2005, zijn de buitenlandse reserves het afgelopen jaar juist gegroeid tot $90 miljard. De premier wijt de waardedaling van de rial aan de boycot door het buitenland.
De Iraanse regering heeft steeds meer moeite om de situatie onder controle te houden. Zo moest de politie er de afgelopen week aan te pas komen om de protesterende menigte onder de duim te houden. Er was een grote menigte op het nieuwe wisselkantoor afgekomen, omdat rials daar tegen een gunstige koers ingewisseld kunnen worden voor Amerikaanse dollars. Maar zoals eerder gezegd is dit kantoor alleen bedoeld voor een beperkt aantal afnemers die voedsel en medicijnen moeten importeren.
Hoge inflatie treft ook winkeliers
Sommige winkels hebben besloten om hun deuren niet te openen, omdat ze door de hoge inflatie nauwelijks nog kunnen verdienen aan de verkoop van goederen. Door de waardedaling van het geld kan de inkoopprijs uiteindelijk hoger zijn dan de verkoopprijs. Eerdere gevallen van hyperinflatie lieten zien dat de distributieketens uit elkaar vallen kunnen als het geld te snel aan waarde verliest. Door de tijd die verstrijkt tussen de verschillende stappen in het productieproces kunnen leveranciers en afnemers heel moeilijk een goede prijs vaststellen. Het gebrek aan stabiliteit in de waarde van de valuta maakt het ook voor bedrijven moeilijker om contracten af te sluiten voor een langere periode.
Onomkeerbaar?
In een poging de waardedaling van het geld te beteugelen heeft de centrale bank van Iran opnieuw de rente verhoogd. Wie zijn rials naar de bank brengt kan daarvoor een rentevergoeding krijgen van 21%. De hogere rente kan de snelheid waarmee hetgeld aan koopkracht verliest echter niet bijhouden, daarvoor is een veel hogere rente nodig. Volgens econoom Steve Hanke kan de Iraanse regering met de huidige aanpak de valutacrisis van de rial niet oplossen, maar slechts onderdrukken.
Biljet van 20.000 rial, op de zwarte markt goed voor ongeveer $0,60 (Afbeelding van AFP, via Bloomberg)
