‘De nieuwe euro: is er een oplossing, of spat de EU uiteen?’ Onder deze titel was er begin oktober een interessante bijeenkomst in Felix Meritis over The Matheo Solution (TMS), georganiseerd door Follow the Money (FTM), waar de vaak door ons aangehaalde Jean Wanningen zijn zeer gewaardeerde blogs schrijft over met name de euro en de EU.

Gespreksleider was Eric Smit van FTM die eerst op ontspannen manier ingenieur, jurist en euro-researcher André ten Dam interviewde, de bedenker van TMS. Daarna volgde een zeer levendige forumdiscussie over TMS met beide heren en de vooraanstaande economie-professoren Arnoud Boot en Lex Hoogduin. In de zaal zaten bekende gezichten, zoals Arend Jan Boekestijn, Ewald Engelen, Jean Wanningen, Marcel van Silfhout en Kees de Lange. Maar ook de rest van het publiek leek te beschikken over een bovengemiddelde kennis van zaken, waardoor ook door de vele vragen uit de zaal de discussie op niveau bleef.

Ten Dam was goed op dreef en sprak opvallend ontspannen en bij tijden humoristisch. Smit slaagde er lange tijd in om het allemaal ook voor minder deskundig publiek begrijpelijk te houden en de discussie tot de hoofdlijnen te beperken, maar de heren professoren waren uiteindelijk toch te moeilijk in toom te houden, waardoor de avond niet tot een heldere uitkomst leidde. Het was jammer dat beiden vooralsnog weinig leken te zien in TMS maar dit slecht beargumenteerden. Daarom probeerde het publiek hen met goede vragen tot een helderder stellingname te bewegen. Helaas tevergeefs, pas in de gesprekken na afloop werd mij een en ander duidelijk.

Wat is The Matheo Solution?

Door: Theo Wolters

Om landen met enorme verschillen in cultuur en productiviteit binnen één muntunie te kunnen handhaven, moet er flexibiliteit ingebouwd worden in de vorm van de mogelijkheid van onderlinge monetaire (externe) devaluatie en revaluatie. Dit in tegenstelling tot de interne devaluatie (die neerkomt op continue loonsverlaging) die sinds 2010 enorme economische en sociale ellende veroorzaakt in Zuid Europa.

Bij TMS komt er in elk soeverein euroland weer een eigen munt voor alle contracten, lonen en prijzen, maar wordt er nog steeds betaald met de euro, via een wisselkoers. Zoals u ook in London of Oost-Europa overal met euro’s kunt betalen terwijl de prijzen in ponden, zloty’s en litas etc. worden/werden berekend. In TMS is de nieuwe gulden dus alleen nog maar een rekeneenheid, betalen blijft in alle eurolanden gebeuren met één en dezelfde euro.

Bij TMS blijven dus de voordelen van de huidige euro bestaan, zoals overal kunnen betalen met één munt en het voortbestaan van de gemeenschappelijke Europese markt. Maar daarnaast biedt TMS het voordeel dat onder bepaalde voorwaarden landen met een onhoudbare economische achterstand, zoals op dit moment Griekenland, Italië en Portugal, hun ‘valuta’ kunnen devalueren. Die landen worden daardoor in één klap weer concurrerend en kunnen daardoor snel en op eigen kracht economisch herstellen. Terwijl toch één munt (de euro als enig gemeenschappelijk betaalmiddel) en één gemeenschappelijke markt blijven bestaan en geen enorm politiek gezichtsverlies wordt geleden. Ook betekent TMS het einde van de enorme transferbedragen van noord naar zuid.

Dat TMS in financieel-economische kringen inmiddels een eigen plaats verworven heeft blijkt uit het feit dat hij is opgenomen in de De Financiële Begrippenlijst.

Arnoud Boot: de euro is geen bindmiddel maar splijtzwam

Boot had bij alle issues eigenlijk een tweeslachtige benadering. Hij beaamde de analyse van Ten Dam over het failliet van de euro, vond dat die op onvoorstelbaar naïeve manier ingevoerd is, en stelde dat die de gemeenschappelijke markt steeds meer bedreigt. Ook acht hij deelname aan de euro beslist niet onomkeerbaar, en ziet hij het aantal deelnemende landen over langere tijd zeker niet als constant.

Hij zag geen toekomst voor een politieke unie met structurele transferbetalingen van de sterkere naar de zwakkere landen, omdat daar geen democratisch draagvlak voor is. Maar ook een terugkeer naar eigen munten achtte hij te riskant, met een veel te groot risico op chaos met onvoorspelbare gevolgen. Hij pleitte voor een veel meer gedisciplineerde houding van de regeringen van de zwakke landen, maar snapte ook dat dat cultureel eigenlijk niet binnen een generatie mogelijk is. Toch pleitte hij voor het verlichten van de lasten voor Griekenland om de bevolking mee te krijgen in de noodzakelijke hervormingen.

Allemaal erg tegenstrijdig en onduidelijk dus. Eigenlijk hoopte hij op een pappen en nathouden situatie waarbij we het redden tot de volgende generatie wél voldoende Europees denkt om in een groter verband op te kunnen gaan. Maar hij omarmde The Matheo Solution nog niet. Hij vond dat de euro in TMS alleen nog maar een symbolische rol speelt, en zag er daarom het nut niet van in. Boot is verder beducht voor het effect op kapitaalstromen.

TMS als gereedschap

Hieruit blijkt een tekort aan inzicht in The Matheo Solution. Die moet je namelijk niet zien als een star principe, maar meer als een gereedschap. Hij maakt flexibiliteit mogelijk maar schrijft niet voor hoe die moet worden ingevuld.

Beide professoren deden het voorkomen alsof na invoering van TMS elk land zelf zomaar naar eigen inzicht kan gaan devalueren. Dan is er inderdaad geen principieel verschil meer met het opheffen van de muntunie.

Maar de voorkeursversie van TMS die Ten Dam heeft uitgewerkt maakt een devaluatie volledig afhankelijk van toestemming van een centraal Europees orgaan, en dat zal een devaluatie alleen maar toestaan onder bepaalde voorwaarden en op basis van objectieve economische fundamentals. Net zoals er op dit moment voorwaarden zitten aan hulpprogramma’s. Zie hier voor een grondige uitleg over TMS in de voorkeursversie van Ten Dam.

Er is ook een andere invulling mogelijk: wanneer bijvoorbeeld Frankrijk in ernstige problemen komt (en dat is mijns inziens niet óf maar wanneer) en bij Duitsland aanklopt voor enorme bedragen, wordt (volgens Arjo Klamer) een Duitse exit waarschijnlijk en ontploft de muntunie. Om dat te voorkomen zou in één weekend TMS kunnen worden ingevoerd, waarna de zwakke landen een eenmalige devaluatie mogen uitvoeren, om de acute crisis te bezweren. Dat is ook een vorm van TMS, maar onder andere voorwaarden.

Hoe TMS na deze invoering verder wordt ingevuld hangt af van de dynamiek die vervolgens in Europa ontstaat: die kan leiden tot méér Europa, dus strakkere economische, sociale en financiële discipline, of tot minder Europa, met steeds meer soevereine vrijheid om een eigen monetair beleid te voeren met door elk land zelf gekozen wisselkoers- en rentebeleid. TMS kan dus zowel uitmonden in een federale staat als in een volledige terugkeer naar de eigen munten en het opheffen van de euro. Als het aan Ten Dam ligt wordt het een stapje terug naar boven beschreven voorkeursversie, dus met ook in de toekomst wanneer noodzakelijk een devaluatie of revaluatie. Alles is mogelijk binnen TMS. Dit bracht Ten Dam wel naar voren maar kwam helaas niet genoeg uit de verf.

TMS met gereguleerde devaluaties

Ik zelf zie wel wat in een vorm van TMS waarbij de onderlinge verschillen in productiviteit, groei en gedisciplineerd overheidsbeleid per land voor meerdere jaren vastgelegd worden in jaarlijkse devaluatiepercentages. Dit stabiliseert het aanpassingsproces en voorkomt de nadelen van te grote uitslagen met telkens crisissituaties rond devaluaties.

Bij een dergelijke per land te bepalen devaluatie- of revaluatievoet weten de bedrijven waar ze aan toe zijn bij hun export en investeringsbeslissingen. Maar ook ziet de bevolking duidelijker wat de gevolgen zijn van het te slappe overheidsbeleid, en zal men meer geneigd zijn om mee te gaan in hervormingen om daarmee van de devaluaties af te komen. Het verlagen van dit jaarlijkse percentage is natuurlijk een erg goed signaal over de groei van de economie en zal meteen de aan dat land berekende rente op de kapitaalmarkt verlagen. Ook dit is een incentive voor gezond overheidsbeleid.

Uiteraard heeft ook deze versie nadelen, onder andere in de vorm van kapitaalvlucht, maar een pijnloze oplossing is er nu eenmaal niet. Daarbij: die kapitaalvlucht is er nu natuurlijk ook als je niks aan de crisis doet: geen enkele Griek, Spanjaard of Portugees met wat kapitaal heeft dat nog in het eigen land staan.

Arnoud Boot, Lex Hoogduin en André ten Dam in debat over de eurocrisis

Lex Hoogduin: er zit geen weeffout in de euro

Er is verder ook geen politieke unie nodig om de euro te stabiliseren, en ook de permanente noord-zuid transferunie, die volgens velen onvermijdelijk is bij een muntunie met daarin landen met verschillende productiviteit, is nergens voor nodig. De professor leek in een totale staat van denial te verkeren: er is op zich helemaal geen probleem met de euro!

Dat zelfs in de VS met een politieke unie en een bijna volmaakte optimal currency area nog steeds zeer grote en permanente transfers noodzakelijk zijn is hem blijkbaar ontgaan.

Hij bleef hameren op economische discipline van de overheden als de panacee voor alles, wat Smit terecht samenvatte als “alle Europeanen moeten volgens u dus gewoon Duitsers worden!”. Als er iemand onder de “B” van Arjo Klamer valt is het Hoogduin wel… Had Boot nog enig besef van het doorslaggevende belang van de bestaande cultuurverschillen, Hoogduin zag er geen been in die per direct radicaal uit te roeien.

TMS als oplossing is volgens Hoogduin erger dan de kwaal: die neemt de druk weg voor de zwakke landen om te hervormen. Ten Dam repliceerde hierop dat praktijkvoorbeelden uit de jaren 90 van monetaire devaluaties in Zuid-Amerika en Azië deze stelling van Hoogduin weerleggen. Die tonen aan dat de devaluaties van de desbetreffende nationale munten resulteerden in duurzaam herstel van economie, werkgelegenheid en overheidsfinanciën.

Bij lang doorvragen bleek na afloop dat Hoogduin wel degelijk een zeer duidelijk standpunt had: hij wil gewoon terug naar het Verdrag van Maastricht, met harde (Duitse!) afspraken over economisch beleid, een terugkeer naar de knetterharde no bail-out regels, en afschaffing van de Quantitative Easing maatregelen die inmiddels ingevoerd zijn om de euro te redden. Hij verafschuwde de “We’ll do everyting necessary to save the euro” (de ultieme bail-out garantie) van Draghi.

Vreemd genoeg noemde Hoogduin zijn voorkeur het voortzetten van de status quo, alsof het Verdrag van Maastricht nog in werking is. Maar de status quo is niet dat men zich niet goed aan de regels van Maastricht houdt, zoals Hoogduin suggereert: de huidige EU heeft onder Draghi een volstrekt tegengesteld regelmechnisme ingevoerd van juist gegarandeerde bail-out, en is druk bezig daar een federaal financieel stelsel omheen te bouwen. Maastricht bestaat allang niet meer.

Hoe ver moet je van de Europese werkelijkheid af staan om ook met droge ogen de mogelijkheid te opperen dat de Brusselse elite de in 15 jaar kleine stiekeme stapjes veroverde voortgang richting de door hen gewenste federale Europese staat ooit terug zou draaien? Dat gaat never nooit gebeuren.

The Matheo Solution heeft ook pijnpunten en ontmoet ook weerstand, maar vergeleken bij de Maastrichtse utopie van Hoogduin is dat echt peanuts. Op het moment wil geen enkele Brusselse politicus over TMS of andere alternatieven van de euro praten, ook praktisch geen enkele Nederlandse partij (behalve de PVV en SP), maar wanneer de zaak op ploffen staat (en wederom: dat is geen kwestie van óf maar wanneer!) is TMS de enige uitweg voor de politici die én hun gezicht redt én de weg naar een federale staat open laat.

Conclusie

Tot mijn verbazing kwam het pleidooi van beide professoren erop neer dat ze niet vooruit (federale staat) en niet achteruit (terug naar eigen munten) wilden of konden en daarmee kozen voor volhouden van de huidige situatie. Terwijl ik dacht dat we inmiddels wel kunnen vaststellen dat die echt volstrekt onhoudbaar is. Wat Boot eigenlijk ook met zoveel woorden toegaf.

Zie hieromtrent ook De Euro-Solution-Matrix van economisch researcher Harry Geels, het dit aanmodder-scenario als allerslechtse optie..

De Euro Solution Matrix

En juist omdat ik het met Boot en Hoogduin eens ben dat de federale staat de komende decennia geen haalbare kaart is, en een opbreken van de euro leidt tot een chaos die zo onvoorspelbaar is dat niemand die op zijn geweten wil hebben, is een ordentelijke invoer van The Matheo Solution in mijn ogen overduidelijk de enige nu bekende oplossing. Ook al zijn er daarbij kanttekeningen te plaatsen, TMS biedt in de kern een goede economische oplossing, en is ook politiek acceptabel omdat hij een complete afgang van de EUlite en een ontploffen van de eurozone kan voorkomen.

Jammer dat we van de professoren niet gehoord hebben wat ze hierop te zeggen hebben. Het zou een uitstekend resultaat van deze boeiende avond zijn als de heren professoren hierdoor toch nog eens goed over een realistische uitweg uit de euro-crisis gaan nadenken.

Dit artikel verscheen op 3 oktober 2015 op Climategate.