De discussie over nepnieuws en valse nieuwssites kwam pas tegen het einde van dit jaar op de radar, maar het onderwerp is naar onze mening zo belangrijk dat we er graag nog wat extra aandacht aan besteden in onze terugblik op het afgelopen jaar. Het wordt steeds duidelijker dat de gevestigde media hun monopolie op de waarheid verliezen en dat ze er met social media en alternatieve nieuwssites een geduchte concurrent bij hebben.
Het begon allemaal met een artikel op de Washington Post, waarin gesteld wordt dat de Amerikaanse verkiezingen door ‘Russische propaganda’ gemanipuleerd werden. Het artikel verwijst naar een lijst van meer dan tweehonderd zogeheten ‘valse nieuwssites’, die als gemene deler hebben dat ze kritisch durven te schrijven over het buitenlandse beleid van de Verenigde Staten en positiever zijn over Rusland.
Nepnieuws
De alternatieve media en Wikileaks hebben het afgelopen jaar blootgelegd hoe de reguliere media de publieke opinie proberen te beïnvloeden met manipulatieve en eenzijdige berichtgeving. Dat zagen we bijvoorbeeld tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen, waar de media veel meer belangstelling toonden voor de negatieve kanten van Donald Trump dan voor de schandalen en de corruptie van Hillary Clinton.
Maar in plaats van de hand in eigen boezem te steken openen de gevestigde media en de politiek nu de aanval op alle berichtgeving die niet in hun straatje past. Ongewenste berichten worden nu geschaard onder ‘nepnieuws’, dat uit de zoekresultaten van Google en de tijdlijn van Facebook gefilterd moet worden. Werpen we een blik op de lijst van valse nieuwssites, dan blijkt dat hun berichtgeving regelmatig dichter bij de werkelijkheid staat dan die van de gevestigde media.
Monopolie op de waarheid?
Volgens documentairemaker Oliver Stone zitten we al in een media-oorlog, die als doel heeft het publiek te misleiden en de waarheid te verhullen. Er komen zoveel verschillende en tegenstrijdige berichten op ons af dat het steeds moeilijker zal worden feit en fictie van elkaar te onderscheiden. Juist daarom is diversiteit van nieuws belangrijker dan ooit. Dit tijdperk vereist ook een kritische houding van u als lezer, zowel ten aanzien van de gevestigde media als de berichten van alternatieve nieuwsbronnen en sociale media.
De discussie over ‘valse nieuwssites’ en ‘nepnieuws’ beperkt zich niet tot het weren van feitelijk onjuiste berichten van dubieuze nieuwssites. Het is een poging om de waarheid opnieuw te definiëren, want wie gaat in de toekomst bepalen welke berichten u wel en niet mag lezen? Het lijkt de eerste stap te zijn richting het censuur, waarin geen ruimte meer is voor volledige persvrijheid.
Censuur
De snelheid waarmee actie wordt ondernomen op ‘nepnieuws’ zou u zorgen moeten baren. In de Verenigde Staten is al een wet aangenomen om de verspreiding van zogeheten ‘valse informatie’ en ‘propaganda’ aan te pakken. Met de Countering Disinformation and Propaganda Act krijgt het ‘Global Engagement Center’ – een Amerikaanse overheidsinstantie – meer instrumenten in handen om alternatieve berichten in de media de kop in te drukken.
Europa zit op dezelfde lijn, want eind november werd in het Europees Parlement een nieuwe resolutie aangenomen om ‘Russische propaganda’ aan te pakken. De resolutie noemt Russische nieuwssites als Russia Today en Sputnik News, die verdacht worden van het manipuleren van publieke opinie en van het verstoren van de relatie tussen Europa en de Verenigde Staten.
Geschiedenis herhaalt zich?
Misschien vraagt u zich af waarom we ons hier zo druk over maken. Dan attenderen we u graag op onderstaande krantenartikel, gepubliceerd tijdens de Tweede Wereldoorlog onder de Duitse bezetting. Iedereen moest zijn radio inleveren en er werden zware straffen ingesteld op het luisteren naar Britse en Amerikaanse zenders. Men riskeerde hoge geldboetes en gevangenisstraffen voor het luisteren naar ‘onjuiste berichten’.
Ook in de Sovjet-Unie werden in deze tijd maatregelen getroffen om informatie uit het buitenland te blokkeren. Buitenlandse radiozenders werden zodanig gestoord dat het vrijwel onmogelijk was om ernaar te luisteren, aldus gastcolumnist Olav ten Broek.
Ook in de Tweede Wereldoorlog werd ‘vals nieuws’ aangepakt (ingestuurd door Olav ten Broek)
