Tag: balans

Federal Reserve stelt renteverhoging verder uit

De Federal Reserve heeft besloten de rente voorlopig ongewijzigd te laten op een bandbreedte van 1 tot 1,25 procent. Ook liet de centrale bank weten dat ze voor het einde van dit jaar nog één renteverhoging wil doorvoeren en een begin wil maken met het terugdraaien van het stimuleringsprogramma.

Tijdens de FOMC bijeenkomst gaven 11 van de 16 bestuursleden van de Federal Reserve aan dat ze tevreden zijn over het huidige renteniveau. Vanaf oktober wil de centrale bank ook een begin maken met het afbouwen van het balanstotaal van $4,5 biljoen, het overblijfsel van verschillende monetaire stimuleringsprogramma’s die aan het begin van de crisis nodig waren om het financiële systeem te stabiliseren.

Federal Reserve bouwt stimulering af

Sinds het aantreden van Janet Yellen heeft de Federal Reserve al verschillende renteverhogingen doorgevoerd, met als doel de rente op de langere termijn te normaliseren tot een niveau van 2,75%. Volgend jaar wil de centrale bank de rente met 75 basispunten verhogen.

Met de aankondiging dat het balanstotaal vanaf volgende maand afgebouwd zal worden neemt de centrale bank een nieuwe stap richting normalisering van het monetaire beleid. Dat zal in eerste instantie gaan om $6 miljard aan staatsobligaties en $4 miljard aan hypotheekleningen per maand, maar stapsgewijs moet dat opgeschroefd worden tot $30 miljard aan staatsleningen en $20 miljard aan hypotheekleningen op maandbasis.

Balanstotaal Federal Reserve

Goudprijs in dollars onderuit

Het uitblijven van een renteverhoging was conform de verwachtingen, maar de toezegging dat de centrale bank vanaf oktober zal beginnen met het terugdraaien van het opkoopprogramma gaf beleggers meer vertrouwen in het monetaire beleid van de Federal Reserve.

De dollar steeg in waarde ten opzichte van andere belangrijke valuta en ook daalde de goudprijs uitgedrukt in dollars. Op de aandelenmarkt werd minder positief gereageerd op het vooruitzicht van een krapper monetair beleid, want de belangrijkste indices gaven wat terrein prijs.

Dit artikel wordt u aangeboden door Goudstandaard, uw adres voor de aankoop en verzekerde opslag van edelmetalen. Wilt u goud kopen? Neem dan contact op door te mailen naar [email protected] of door te bellen naar +31(0)88-4688488.

20 september 2017
Centrale banken financieren 20% van de staatsschulden

De vier meest prominente centrale banken in de wereld hebben op dit moment al een vijfde deel van de totale staatsschuld van hun eigen overheid in handen, zo meldt de Financial Times. De Federal Reserve, ECB, Bank of Japan en Bank of England hebben sinds het uitbreken van de financiële crisis op grote schaal staatsobligaties opgekocht, met als doel de financiële markten te kalmeren en de rente verder omlaag te brengen.

Deze vier centrale banken – plus de centrale banken van Zweden en Zwitserland – hebben gezamenlijk ongeveer $15 biljoen aan bezittingen op hun balans staan, waarvan $9 biljoen in de vorm van staatsobligaties van hun eigen land. Dat is omgerekend bijna 20% van de totale staatsschuld van $46 biljoen die deze landen hebben.

Balanstotaal centrale banken is afgelopen tien jaar explosief gestegen (Bron: Credit Suisse)

Balansen centrale banken bestaan voor groot deel uit staatsobligaties (Bron: Credit Suisse)

Centrale banken als laatste redmiddel

De ECB heeft met $4,9 biljoen het grootste balanstotaal van alle centrale banken, waarvan bijna $2 biljoen uit staatsobligaties bestaat. De balans van de Federal Reserve is door verschillende rondes van monetaire verruiming opgezwollen tot een totaal van $4,47 biljoen, waarvan ongeveer 50% uit Amerikaanse staatsobligaties en nog eens 40% uit hypotheekleningen bestaat. Ook Japan heeft de spreekwoordelijke geldpers de laatste jaren in een hogere versnelling gezet, want hun balanstotaal is met $4,53 biljoen nu al groter dan dat van de Federal Reserve. En daarvan bestaat zelfs 85% uit staatsobligaties.

Het opkopen van staatsobligaties was ooit bedoeld als een tijdelijke maatregel om de financiële markten tot kalmeren te brengen, maar het instrument werkte zo goed dat alle grote centrale banken er verslaafd aan zijn geraakt. De grote vraag is hoe we nu verder moeten, want vroeg of laat zullen centrale banken hun monetaire beleid moeten normaliseren om te voorkomen dat de inflatie uit de hand loopt. Toen de Federal Reserve in 2013 haar stimuleringsprogramma afbouwde ging dat gepaard met meer volatiliteit op de financiële markten. Vooral opkomende economieën kwamen toen onder druk te staan, omdat deze erg kwetsbaar bleken voor een waardestijging van de dollar.

Volgende week staat de jaarlijkse bijeenkomst van Jackson Hole op de agenda, waar centrale bankiers en vooraanstaande economen overleg zullen voeren over de stand van de wereldeconomie en het gewenste monetaire beleid. Volgens de laatste berichtgeving zal de ECB hier geen grote beleidsverandering aankondigen.

18 augustus 2017
Column: Wat gebeurt er als de Fed insolvabel is?

Vorige keer schreef ik over de situatie in Syrië en het belang van objectieve nieuwsvoorziening door de media. Vrijwel alle grote Westerse media gebruiken het Syrisch Observatorium (gerund door één persoon vanuit een tweekamerwoning in de Engelse stad Coventry, die daar tevens een kledingzaak heeft). Dit is natuurlijk absoluut geen objectief, professioneel persbureau. Maar dit is niet het punt dat ik wil maken.

Waarom lees ik nergens in de media over een pijplijn voor olie en gas die door Syrië loopt? Eerst even wat achtergrondinformatie: Waar het in feite om draait in Syrië is de vraag wie de energiemarkt voor Europa uiteindelijk in handen zal gaan krijgen. Europa is namelijk de grootste energiemarkt ter wereld. Voor de aanleg van gas- en oliepijpleidingen is Syrië van grote strategische waarde, want al die pijplijnen vanuit locaties uit het Midden-Oosten kunnen simpelweg niet om Syrië heen.

Syrië belangrijk voor route van aardgas (Bron: Oil-price.net)

Op dit moment zijn er twee machtsblokken die beiden strijden om de controle over Syrië en dus over de Europese energiemarkt. Momenteel is Rusland de voornaamste energieleverancier van Europa en dat wil ze natuurlijk ook graag blijven. Iran, een Sjiitisch moslimland met grote voorraden olie en gas, wil de Europese markt delen met Rusland. Daar heeft Rusland geen bezwaar tegen. Qatar is echter een Soennitisch moslimland, dat met haar enorme gasvoorraad ook de grootste gasleverancier van Europa wil worden. Saoedi-Arabië is eveneens een Soennitisch moslimland en wil net als Qatar de grootste leverancier worden in Europa.

Qatar en Saoedi-Arabië worden van oudsher gesteund door de VS. Om de gas- en olievoorraden van Qatar en Saoedi-Arabië naar Europa te kunnen transporteren moeten er pijplijnen worden aangelegd die ook door Syrië zullen lopen. Assad heeft een aantal jaren geleden gekozen voor de Russische pijpleiding. Kort na deze beslissing begonnen de negatieve berichtgevingen over Assad in Westerse media. Of dit toeval is? Ik heb werkelijk geen idee, maar vindt u ook niet dat deze belangen door de vrije Westerse media in ieder geval genoemd moeten worden, zodat eenieder volledig geïnformeerd is?

Federal Reserve
Een ander onderwerp waar ik weinig over lees is de financiële situatie van de Federal Reserve. In september 2008, net voor het uitbarsten van de financiële crisis, had de Fed $925 miljard aan bezittingen op haar balans staan. Om de schade van de crisis in te dammen begon de centrale bank met Quantitative Easing. Dit is een chique woord voor het 'bijdrukken' van geld en dit ter beschikking te stellen aan de grote banken. Ze kochten met dit geld bijvoorbeeld de subprime leningen, terwijl de Amerikaanse overheid bedrijven als AIG en Fannie Mae moest redden. Begin 2015 was het balanstotaal van de Federal Reserve opgelopen tot $4,5 biljoen. De Federal Reserve had op dat moment een positie in Amerikaanse staatsobligaties groter dan dat van China, Japan en Saudi-Arabië samen! Het eigen vermogen van de centrale bank bedraagt momenteel $40 miljard, dit is dus 0,9% van het balanstotaal. Dit betekent dus dat wanneer de bezittingen van de centrale bank 0,9% minder waard worden, ze in theorie insolvabel is.

Balans Federal Reserve naar $4,5 biljoen door opkopen schuldpapier
Nu weet u vast dat obligaties minder waard worden als de rente stijgt en vice versa. Nu is de Federal Reserve verantwoordelijk voor de hoogte van de belangrijkste rente, de zogenaamde Federal Funds rate. Ze hebben aangegeven deze rente in de toekomst op te gaan trekken, wat betekent dat ze daarmee haar eigen financiële positie uitholt. Een erg vreemde situatie dus. Ik moet u eerlijk bekennen dat ik niet weet wat er dan gaat gebeuren. We komen dan in een situatie die volgens mij geen precedent kent. Wellicht weet een lezer het wel? Sander Noordhof Reageren? Stuur een mail naar [email protected]

Deze column van Sander Noordhof verscheen afgelopen weekend op Goudstandaard. Goudstandaard is gespecialiseerd in de verkoop en opslag van fysiek edelmetaal. Wilt u meer informatie over beleggen in edelmetalen? Bel ons op +31(0)88 46 88 488 of mail naar [email protected].

18 april 2017
Balans ECB passeert €4 biljoen

De balans van de ECB is voor het eerst door grens van €4 biljoen gebroken. De centrale bank kocht voor de afgelopen periode voor €14 miljard aan schuldpapier via het stimuleringsprogramma en verstrekte daarnaast voor in totaal €215 miljard aan nieuwe TLTRO leningen aan banken.

Daarnaast steeg de waarde van de goudvoorraad van het Eurosysteem als gevolg van de herwaardering die eens in het kwartaal plaatsvindt. De goudreserves van het Eurosysteem werd eind maart gewaardeerd op €1.161,63 per troy ounce, wat betekent dat de totale goudvoorraad van ruim 10.000 ton ruim €22 miljard meer waard werd.

QE en TLTRO

De ECB heeft via haar omstreden opkoopprogramma’s in totaal al meer dan €1.880 miljard aan obligaties uit de markt gehaald. Daarnaast heeft de centrale bank voor €769 miljard aan TLTRO leningen uitstaan bij verschillende banken in de Eurozone. Via deze ’targeted long term refinancing operation’ kunnen banken obligaties aanbieden als onderpand voor goedkope leningen. In 2011 en 2012 werd er ook al voor honderden miljarden van dit soort leningen verstrekt om de Europese bankensector te ondersteunen.

Goud op balans ECB

Zoals de volgende grafiek laat zien bestaat de balans van de ECB inmiddels voor een groot deel uit obligaties. De goudvoorraad vertegenwoordigt een totale waarde van ongeveer €404 miljard, minder dan tien procent van het balanstotaal. Sinds 1999 hebben verschillende landen uit de Eurozone honderden tonnen goud verkocht, maar door de stijging van de goudprijs is de totale waarde van het edelmetaal meer dan verdubbeld. In 1999 had de ECB met €116 miljard aan goud bijna 15% van haar balans in edelmetaal.

Balans ECB sinds 1999 (Klik voor grotere versie)

Dit artikel wordt u aangeboden door Goudstandaard, uw adres voor de aankoop en verzekerde opslag van edelmetalen. Wilt u goud kopen? Neem dan contact op door te mailen naar [email protected] of door te bellen naar +31(0)88-4688488.

6 april 2017
Bill Gross: “Monetaire verruiming is permanent”

Centrale banken proberen koste wat kost de waarde van financiële activa zoals aandelen en obligaties te ondersteunen en daarom is het zeer onwaarschijnlijk dat zij hun stimuleringsprogramma’s op een dag weer terug zullen draaien. Dat schrijft vermogensbeheerder Bill Gross van Janus Capital in zijn nieuwste column over de toestand van de wereldeconomie.

Sinds 2003 is de balans van alle grote centrale banken in de wereld samen toegenomen van ongeveer $2 biljoen naar $12 biljoen, wat betekent dat ze al voor $10 biljoen aan beleggingen uit de markt hebben gehaald. Dit deden ze niet alleen om de rente te verlagen, maar ook om de nominale waarde van al het schuldpapier kunstmatig te ondersteunen. Door structureel staatsobligaties, bedrijfsleningen en zelfs aandelen op te kopen zijn centrale banken een belangrijk steunpilaar geworden van onze economie. Zo belangrijk dat het volgens Bill Gross onmogelijk is geworden voor centrale banken om dit beleid weer ongedaan te maken.

Balanstotaal centrale banken explosief gestegen (Grafiek via Janus Capital)

Eindeloze stimulering

Centrale banken wisten met hun interventies een totale ineenstorting van het financiële systeem te voorkomen, maar de ongewenste bijwerkingen worden steeds meer zichtbaar. Daarover schrijft de vermogensbeheerder van Janus Capital het volgende:

“Zoals ik eerder al geschreven heb is het kapitalisme verstoord geraakt. Besparingen en investeringen worden ontmoedigd door een rendement dat te laag is in verhouding tot de historische productiviteitsgroei. Zombiebedrijven werden in leven gehouden, in tegenstelling tot de ‘creatieve destructie’ theorie van Schumpeter.

Schulden zijn alleen maar verder toegenomen ten opzichte van het bbp. Het financiële systeem is niet opgeschoond en hersteld naar een balans waar risico en rendement weer in verhouding tot elkaar staan. Dit evenwicht is vervangen door een onevenwichtigheid, maar het is lastig om deze economische illusie te zien zo lang de volatiliteit laag blijft.”

De Federal Reserve bouwde haar stimuleringsprogramma in 2014 af, maar het duurde toen niet lang voordat andere centrale banken het stokje overnam. Het lijkt erop alsof de afbouw van monetaire stimulering door de ene centrale bank opgevangen moet worden door een andere centrale bank. De Amerikaanse Federal Reserve, die formeel gestopt is met het opkopen van staatsobligaties en hypotheekleningen, blijft de schulden die ze op haar balans heeft staan gewoon doorrollen.

“De Amerikaanse 10-jaars rente blijft op 2,45%, omdat de ECB en de Bank of Japan iedere maand gezamenlijk voor $150 miljard aan eigen schuldpapier opkopen. Veel van het geld stroomt richting Amerikaanse staatsleningen die 2,45% rendement geven. Zonder deze financiële doping zou wereldwijd zowel de obligatiemarkt als de aandelenmarkt in elkaar zakken en een tranendal van significante proporties opleveren. Ik durf te stellen dat zonder de opkoopprogramma’s van de ECB en de Bank of Japan de rente op Amerikaanse 10-jaars leningen snel zou stijgen tot 3,5% en de Amerikaanse economie in een recessie zou belanden.”

Geldpersfinanciering

Zo op het eerste gezicht lijkt het monetaire beleid van centrale banken niet schadelijk. Ze hebben een ineenstorting van het wereldwijde financiële systeem weten te voorkomen, terwijl de waarde van aandelen en obligaties is de laatste jaren sterk is toegenomen. Toch is er reden om ons zorgen te maken, want met al deze opkoopprogramma’s is fiscaal en monetair beleid door elkaar heen gaan lopen. De rente die centrale banken krijgen op hun staatsobligaties vloeit in veel gevallen rechtstreeks terug naar de overheid, waardoor je in zekere zin al van monetaire financiering kunt spreken. Centrale banken financieren in steeds grotere mate de schulden van overheden.

Een ander probleem van de lage rente is dat pensioenfondsen en verzekeraars in deze wereld van extreem lage rente geen rendement meer kunnen maken, waardoor de solvabiliteit van deze instituten onder druk zal komen te staan. En dan hebben we het nog niet eens over de spaarders die vrijwel geen rente meer krijgen over hun spaargeld.

De financiële markten zijn gewend geraakt aan monetaire stimulering en bieden centrale banken geen gemakkelijke uitweg. De verwachting is dat de rente verder zal oplopen, zeker als centrale banken elders in de wereld hun stimuleringsprogramma’s gaan afbouwen. En daar zullen ze met een wereldwijd oplopende inflatie vanzelf toe gedwongen worden. Een catch 22?

Deze bijdrage wordt u aangeboden door Hollandgold, uw adres voor de aankoop van fysiek edelmetaal. Wilt u meer informatie over goud kopen? Neem dan contact op via [email protected] of bel +31(0)88-4688400.

7 februari 2017
Rosengren: “Federal Reserve moet balans verkleinen”

De Amerikaanse centrale bank moet overwegen haar balanstotaal te verkleinen, om te voorkomen dat de economie oververhit raakt. Dat zei Eric Rosengren, president van de Federal Reserve Bank van Boston in een interview met de Financial Times. Hij verwacht dat de inflatie eind dit jaar de doelstelling van 2% zal bereiken en vreest dat de inflatie volgend jaar verder zal oplopen als de centrale bank onvoldoende maatregelen neemt.

Komt er een moment dat de centrale bank meer renteverhogingen kan overwegen, dan moet ze volgens Rosengren ook kijken naar de mogelijkheid om haar enorme balans te verkleinen. De Federal Reserve heeft tijdens de crisis een balanstotaal van bijna $4,5 biljoen opgebouwd, bestaande uit overwegend staatsobligaties en hypotheekleningen. De centrale bank kan deze portefeuille van leningen weer op de markt brengen om overtollige liquiditeit uit de economie te halen.

De inflatie in de Verenigde Staten is nog steeds onder de doelstelling van de centrale bank, maar zodra deze begint te stijgen kan het volgens Rosengren snel uit de hand lopen. Krapte op de arbeidsmarkt kan de loonkosten verder doen stijgen, waardoor ook de prijzen omhoog gaan. De centrale bank vreest dat de plannen van Donald Trump om meer te investeren de inflatie aan zullen jagen.

Balans verkleinen

“We zouden het nu moeten overwegen. Wanneer er volgens daadwerkelijk actie ondernomen moet worden, dat zullen we tegen die tijd wel zien”, zo verklaarde Rosengren in een interview met de Financial Times. “Als de economie sterk genoeg is om verschillende verkrappende monetaire maatregelen te nemen, dan moeten we ook serieus nadenken over de omvang van de balans.”

Fed-voorzitter Janet Yellen liet tijdens de laatste FOMC vergadering van vorig jaar weten dat de rente eerst een paar stappen verhoogd moet worden, voordat er iets gedaan kan worden aan de omvang van de balans. Dat zal volgens haar een aantal jaar duren. Als het aan Rosengren ligt kan dit proces al eerder in gang worden gezet.

Monetaire verruiming

De Federal Reserve heeft gedurende de crisis met verschillende rondes van quantitative easing (QE) een grote hoeveelheid staatsobligaties en hypotheekleningen op haar balans gezet. Dit opkoopprogramma werd in 2014 afgebouwd, maar is eigenlijk nooit helemaal gestopt. De volgende grafiek laat zien dat de centrale bank haar totale voorraad staatsobligaties en hypotheken nog steeds op peil houdt, door de opbrengst van afgeloste leningen opnieuw in schuldpapier te beleggen.

De centrale bank kan haar voorraad staatsobligaties en hypotheken terug op de markt brengen om liquiditeit uit het financiële systeem te halen. Ook kan ze stoppen met herinvesteren in schuldpapier, waardoor de balans na verloop van tijd vanzelf krimpt. Merk op dat goud geen rol van betekenis speelt op de balans van de Federal Reserve, omdat de centrale bank slechts claims op de goudvoorraad bezit die gewaardeerd zijn op $42,22 per troy ounce. Dat is een fractie van de actuele goudprijs van ongeveer $1.200 per troy ounce.

Balans Federal Reserve sinds 2002 (Bron: Federal Reserve)

Dit artikel wordt u aangeboden door Goudstandaard, uw adres voor de aankoop en verzekerde opslag van edelmetalen. Wilt u goud kopen? Neem dan contact op door te mailen naar [email protected] of door te bellen naar +31(0)88-4688488.

12 januari 2017
Grafiek: ECB maakt inhaalslag in WK geldontwaarding

De ECB is hard op weg het balanstotaal van de Amerikaanse centrale bank te overtreffen. Toen de Federal Reserve in 2014 stopte met het opkopen van obligaties had ze in totaal voor $4,5 biljoen op de balans staan, terwijl de balansomvang van de ECB op dat moment omgerekend slechts $2,5 biljoen was. Maar door het opkoopprogramma van Draghi groeide het balanstotaal in een hoog tempo naar een totaal van meer dan $4 biljoen.

Met de verlenging van het stimuleringsprogramma zal het balanstotaal van de ECB binnen een jaar de $4,5 biljoen passeren. Zoals u op onderstaande grafiek kunt zien levert ook de Bank of Japan haar bijdrage in het WK geldontwaarding, hun balans was eerder dit jaar bijna even groot als die van de Federal Reserve.

Balanstotaal ECB groeit als kool (Grafiek via Bloomberg)

12 december 2016
Onevenwichtige wereldbalans voorspelt einde van een tijdperk
De economie is onderdeel van iets dat groter is, namelijk de biosfeer. En die biosfeer is eindig. Vele problemen van vandaag zijn terug te voeren op dit harde feit. Eindeloze groei op een eindige planeet is biofysisch gewoonweg onmogelijk.

De financiële crisis van 2008 werd – en wordt – niet goed begrepen. Want die had in de eerste plaats een fundamenteel energetische achtergrond. In juli van 2008 bereikte de olieprijs een historisch maximum van $147 en dat was de ultieme trigger die het kaartenhuis van de Amerikaanse huizenmarkt en van de gezwollen bankbalansen ongenadig blootlegde. Het financieel-economische stelsel kon een dergelijk hoge olieprijs niet meer verwerken.

Megarampen zoals het oliedebacle in de Golf van Mexico (2010) en het nucleaire drama van Fukushima (2011) zijn signalen dat ons systeem tegen zijn biofysische grenzen aanbotst. Drie voor de wereldeconomie levensbelangrijke processen worden – ook in hun onderlinge samenhang – onvoldoende ernstig genomen :
- Uitputting van de biosfeer door broeikasgassen, drinkwatertekorten, overbevissing, oceaanvervuiling, bodemerosie, verlies aan biodiversiteit enz.
- Uitputting van goedkope olie (lees hier en hier)
- Uitputting van kapitaal; vooral dit gegeven willen we verder uitdiepen en in het juiste perspectief plaatsen
Opgeblazen virtuele rijkdom

Om de wereldeconomie overeind te houden na de crash van 2008, werden er grote schulden aangegaan. Onderstaande grafiek toont aan dat de wereldschuld sneller gegroeid is dan de onderliggende waarde (GDP = bruto binnenlands product). Sinds het begin van de jaren ’80 is die stijging ronduit spectaculair geweest.

‘Post GFC’ wil zeggen ‘na de grote financiële crisis’ (van 2008) (Bron: Business Insider)

Schuldverplichtingen kan men beschouwen als financiële bezittingen, die aanspraken zijn op toekomstige reële activa. Die toekomstige rijkdom is in essentie gebaseerd op verwachtingen van toekomstige economische groei. Maar die financiële bezittingen zijn feitelijk abstracties want die toekomstige groei is niet concreet. Ons gehele systeem is gegrondvest op de verwachting van permanente groei die voor het inkomen zal zorgen om de aangegane schulden terug te betalen.

De kern van de zaak is dat we te veel financiële vorderingen op onderliggende goederen en diensten – zoals energie, voedsel, arbeid, industriële producten, infrastructuur en natuurlijke hulpbronnen – op elkaar hebben gestapeld. Deze vorderingen bestaan in de vorm van schulden en derivaten (lees over derivaten hier en hier).

Bovenstaande grafische voorstelling is een ruwe – geen exacte – weergave van de huidige wanverhouding tussen virtuele – en reële activa. Op zeker moment zal duidelijk worden dat de enorme oceaan van uitstaande vorderingen nooit meer kan gehonoreerd worden, met als resultaat een vloedgolf van wanbetalingen en faillissementen die een belangrijk deel van de economie zal wegspoelen.

Meer economische groei onrealistisch

Steeds weer kiezen de beleidsmakers voor de schijnbaar enig mogelijke oplossing voor al onze problemen (armoede, werkloosheid, milieuschade, begrotingstekorten, handelstekorten, bail-outs, bedrijfssluitingen enz) : meer economische groei ! Onze besluitvormers lijken tegenwoordig geen ander mantra meer te kunnen opdreunen.

We hebben de hoeveelheid financiële activa vermeerderd, praktisch zonder limiet, om in de illusie te blijven leven dat iedere vorm van economische groei goed is en ons rijker maakt. Terwijl we al te gemakkelijk ‘vergeten’ dat deze zogenaamde activa niets anders zijn dan aanspraken op de toekomstige groei van reële rijkdom, waarvan het onrealistisch is dat dergelijke groei ooit zal plaatsvinden. Want de toename van reële rijkdom wordt beperkt door drie onontkoombare limieten : de uitputting van grondstoffenreserves die nodig zijn om de globale economie draaiende te houden, de oplopende schade aan de biosfeer en de groter wordende schuldverplichtingen.

Het volgende beeld toont de evolutie van het bbp in de OESO-landen (een groep van 35 overwegend welvarende naties) en in de wereld tussen 1961 en 2011. Het valt op dat de economische langetermijnontwikkeling van de OESO een fluctuerende maar consistent dalende groeiratio laat zien.

Wereldwijde bbp (Bron: Wikipedia)

Geavanceerde kapitalistische beschavingen zitten in een fase van gelijkblijvende of dalende opbrengsten. Neem het volgende eens in overweging: vergeleken met die dalende rendementen, steeg in dezelfde periode de energieconsumptie, de globale schuld (zie eerste grafiek), de bevolkingsgroei, de broeikasgasuitstoot en het uitsterven van diersoorten exponentieel.

Nadenken over de toekomst

Het hierboven geschetste grote onevenwicht tussen virtuele – en reële rijkdom – kan onmogelijk standhouden. De fundamentele problemen van het monetaire systeem werden niet aangepakt, enkel verdoezeld of zelfs verergerd.

Binnen afzienbare tijd krijgen we een enorme crash op de financiële markten die heel wat ernstiger zal zijn dan hetgeen in het najaar van 2008 is gebeurd. Daarna zal er, allicht op het niveau van de G20 (een groep van 19 landen en de Europese Unie), een grote schuldenconferentie plaatsvinden waarbij beslist zal worden om een groot deel van de globale schuldverplichtingen af te schrijven.

Meer en meer economen hebben begrepen dat ons huidig economisch paradigma van eindeloze groei onhoudbaar is. Verschillende specialisten hebben zich – vroeger en nu – over deze problematiek gebogen, maar hun ideeën en voorstellen zijn nog lang geen ‘mainstream’ geworden.

Hun gedachtegoed kan als volgt worden samengevat:
- De economie dient terug binnen haar biofysieke grenzen te worden gebracht.
  Er is nood aan een economisch model dat rekening houdt met de assimilatie- en regeneratieve mogelijkheden van het ecosysteem.
- We moeten anders leren groeien. We dienen de overstap te maken van groei naar ontwikkeling, namelijk van een groeimodel dat inteert op ons kapitaal en
  het milieu naar een gezonde evolutie waarbij de biosfeer kan worden gerepareerd en ons consumptiegedrag teruggeschroefd. Een systeem dat meer aandacht besteedt aan welzijn en aan een evenwichtiger levensritme.
- Zonder groei is er maar een enkele mogelijkheid om armoede te bestrijden en dat is door te delen. De klemtoon verschuift dan van een systeem waar het
  verwerven van bezit voorop staat naar een goed georganiseerde deeleconomie.
- Een monetaire hervorming waarbij fiatgeld (geld dat uit het niets wordt gecreëerd) en rente worden afgeschaft en vervangen door een systeem van complementaire munten
- Een nieuw politiek model dat de burger meer inspraak geeft, waarbij een langetermijnstrategie wordt gehanteerd en dat de inmenging van allerlei belangengroepen inperkt
Conclusies

Weldra vliegt de wereld tegen een zelf opgetrokken monetaire muur aan wat het einde van een tijdperk zal inluiden. Om het grote onevenwicht tussen virtuele welvaart en reële activa te herstellen, is het noodzakelijk dat er een nieuw energetisch – en financieel stelsel in het leven wordt geroepen.
Echter, afgezien van het gebrek aan inzicht in de samenhang van de wereldproblemen, vormt de enorme invloed van onwrikbare machtsgroepen een levensgroot struikelblok.

Diegenen die het grootste voordeel hebben bij het bestaande paradigma, namelijk grote lobbies zoals Wall Street (de grootbanken in de Verenigde Staten én in Europa), Big Oil (de grote oliebedrijven) en het militair-industrieel complex (ondernemingen actief in de militaire industrie), zullen de meeste weerstand bieden tegen verandering.

Dirk Bauwens

(Dit artikel verscheen eerder op mijn blog systeemcrisis.blogspot.nl)

Lees ook eerdere columns van Dirk Bauwens:
- War on cash: Langetermijnplanning voor meer staatscontrole
- Negatieve rente: Grote bedreiging voor geld en economie
14 november 2016
Balans ECB naar record: €3.109 miljard

De balans van de Europese Centrale Bank is door het stimuleringsprogramma toegenomen tot ruim €3.100 miljard, het hoogste niveau ooit. Sinds maart 2015 koopt de centrale bank maandelijks voor miljarden aan leningen op. Het eerste jaar gebeurde dat met een tempo van €60 miljard per maand, maar sinds maart 2016 is dat bedrag verder opgeschroefd naar €80 miljard.

Naast staatsobligaties koopt de centrale bank sinds deze zomer ook obligaties van grote bedrijven in de Eurozone, zoals die van Volkswagen. De centrale bank heeft volgens het laatste weekstaatje al meer dan €2 miljard van dit soort bedrijfsleningen opgekocht.

Balanstotaal ECB naar recordniveau

Balanstotaal ECB met 50% gestegen sinds 2014

De uitbreiding van het balanstotaal van de centrale bank werd in 2014 door Draghi nog bestempeld als het laatste instrument dat een centrale bank kan inzetten om de inflatie aan te jagen. Daar is vooralsnog weinig van te merken, want de officiële inflatie ligt nog steeds dichter bij nul dan bij de gewenste twee procent. Wel heeft het stimuleringsprogramma gezorgd voor hogere obligatiekoersen en een historisch lage rente. Het balanstotaal van de ECB is sinds 2014 met meer dan de helft gestegen.

In 2012 bereikte het balanstotaal van de centrale bank een vergelijkbare omvang. Toen werd de stijging veroorzaakt door verschillende LTRO programma’s (langlopende leningen aan banken) en door de stijging van de goudprijs. Op de balans van de centrale bank wordt de goudreserve van het Eurosysteem (meer dan 10.000 ton) vier keer per jaar opnieuw gewaardeerd tegen de actuele goudprijs. In die periode stond het goud tegen een zeer hoge waardering op de balans van de centrale bank. Het balanstotaal daalde na 2012 door de afwikkeling van LTRO en de waardedaling van de goudreserve.

22 juni 2016
Grafiek: Balanstotaal centrale banken sinds 2005

De balansen van centrale banken zijn sinds het uitbreken van de financiële crisis explosief gestegen. Via twitter kwamen we de volgende grafiek tegen die we u niet willen onthouden. De Federal Reserve gaat aan kop met een balanstotaal dat inmiddels 5,5 keer zo groot is als in 2005, gevolgd door People’s Bank of China die haar balans met een factor vijf wist te vergroten. De ECB en de Bank of Japan bungelen nog onderaan, maar zijn begonnen aan een serieuze inhaalslag. Deze centrale banken kopen op grote schaal leningen op om de rente verder omlaag te drukken.

Het is de vraag hoe dit ongekende experiment zal eindigen. Gaan centrale banken schulden van overheden wegstrepen? Of krijgen we in de toekomst echt helikoptergeld? Het is moeilijk voor te stellen dat deze ontwikkeling op de lange termijn zonder gevolgen blijft voor de waarde en koopkracht van het geld. Wat we wel weten is dat Westerse centrale banken gestopt zijn met goud te verkopen en dat landen als Rusland en China vrijwel onafgebroken goud aan hun reserves toevoegen…

Ontwikkeling balanstotaal centrale banken sinds 2005 (Grafiek via @Schuldensuehner)

27 mei 2016
Grafiek: Stimuleringsprogramma ECB in perspectief

Eerder deze maand zei Vitor Constancio van de ECB nog dat de centrale bank voldoende ruimte heeft haar stimuleringsprogramma uit te breiden, omdat hun stimuleringsprogramma van €60 miljard per maand nog steeds relatief klein is in vergelijking met dat van andere centrale banken als de Federal Reserve, de Bank of England en de Bank of Japan. Ook Mario Draghi hint naar extra monetaire stimulering, want in de toelichting op het rentebesluit van afgelopen donderdag liet hij weten dat de ECB bereid is het stimuleringsprogramma uit te breiden of te verlengen.

De ECB neemt pas in december officieel een besluit, maar de markt verwacht nu al dat die extra stimulering er gaan komen. Er wordt al gesproken over een uitbreiding van €60 naar €80 miljard per maand. Daardoor dook de euro tot beneden de $1,10 ten opzichte van de dollar en steeg de goudprijs in euro’s naar het hoogste niveau in ruim drie maanden. De volgende grafiek laat in één oogopslag zien dat de Europese centrale bank relatief lang gewacht heeft met stimulering, want de lijn begint pas sinds het begin van dit jaar weer op te lopen.

ECB heeft nog veel ruimte om stimuleringsprogramma uit te breiden (Bron: Bloomberg, via twitter)

Voetnoot: Merk op dat het balanstotaal van de ECB in 2013 en 2014 daalde, terwijl dat van andere centrale banken steeg of gelijk bleef. Dat komt door de afwikkeling van het LTRO programma en de daling van de goudprijs. De goudvoorraad van het Eurosysteem (bijna 11.000 ton) wordt ieder kwartaal tegen marktwaarde op de balans gezet. Het balanstotaal groeide in 2011 en 2012 dus mee met de stijgende goudprijs, terwijl die in 2013 en 2014 weer in een dalende trend kwam. Om dit in het juiste perspectief te plaatsen: In september 2011 bereikte de goudvoorraad de hoogste waardering, toen stond het gelijk aan 68% van de totale reserves van de ECB.

26 oktober 2015