Marketupdate

Tag: bezuinigen

  • De Eurozone roept het onheil over zichzelf af

    Pff, dat was even zweten. Een ruime meerderheid van de Italianen stemde premier Renzi weg. Dat had, zo vreesde menigeen, voor geweldige onrust op de financiële markten kunnen zorgen. Die onrust bleef uit en politici en beleidsmakers in Brussel haastten zich om het belang van de uitslag in Italië te minimaliseren. Zoals zo vaak leek zelfgenoegzaamheid Brussel weer in zijn greep te krijgen.

    eurozone-nominal-gdp

    Nominale economische groei en bbp Eurozone (Bron: Financial Times)

    Daar is echter allerminst reden voor. Natuurlijk, de cijfers verbeteren. Tussen 2013 en het derde kwartaal van 2016 steeg het reële bruto binnenlands product (bbp) van de Eurozone met 5,5%. In diezelfde periode daalde de werkloosheid van 12,1% naar 9,8%. Dat wil echter allerminst zeggen, dat alle pijn die in de crisisjaren is geleden, nu voorgoed overwonnen is en achter ons ligt. Dat is verre van het geval. In het derde kwartaal was het geaggregeerde reële bbp van de Eurozone slechts 1,8% hoger dan aan het begin van 2008. De reële vraag ligt nog steeds 1,11% lager. Die extreem zwakke ontwikkeling van de vraag wijst op een geweldig falen in het beleid over de afgelopen jaren.

    Weinig groei

    Anders gezegd, de groei van de nominale vraag bedroeg over de genoemde periode 6,9%. Bij een trendmatige groei van 1% en een inflatie van om en nabij 2% had de totale groei van de nominale vraag 27% à 28% moeten bedragen. Dat klinkt misschien veel te optimistisch, maar in de VS groeide de nominale vraag in dezelfde periode met 23%. De zwakke vraagontwikkeling is deels toe te schrijven aan de sterk uitlopende economische prestaties van de lidstaten.

    Op basis van koopkracht pariteiten groeide het bbp per hoofd in Duitsland tussen 2007 – 2016 met 11%, bleef nagenoeg ongewijzigd in Frankrijk, daalde 8% in Spanje en zelfs 11% in Italië. Beide laatstgenoemde landen zullen nog vele jaren nodig hebben om terug te geraken op het niveau van voor de crisis. Een van de doelstellingen van de eurozone was om de economie van de lidstaten naar elkaar toe te laten groeien, maar het omgekeerde is gebeurd.

    nominal-average-wages

    Loonontwikkeling ten opzichte van Duitsland (Bron: Financial Times)

    Divergentie in de Eurozone

    Er zijn gelukkig voldoende aanwijzingen dat het concurrerend vermogen in de Eurozone aan het verschuiven is. Dat is het gevolg van een verschuiving van de relatieve lonen. Voor de crisis stegen de lonen in veel zuidelijke landen verhoudingsgewijs veel sneller dan in Duitsland. Aan die noodlottige trend is een einde gekomen. Het verdwijnen van de tekorten in veel zuidelijke landen is echter weer niet het positief gevolg van een toegenomen concurrentie, maar veeleer van het inklappen van de vraag. De geaggregeerde binnenlandse vraag lag in het derde kwartaal van 2016 tien procent lager dan aan het begin van 2008. In Spanje was de daling 11%, terwijl de reële vraag in Duitsland in dezelfde periode met 8% gestegen is.

    Tegelijkertijd is het overschot op de lopende rekening gestegen naar 9% van het bbp. Met andere woorden: Duitsland, maar zeker ook Nederland, weigert zijn verantwoordelijkheid te nemen in het aanpassingsproces van de lidstaten van de Eurozone.

    De combinatie van een zeer zwakke vraagontwikkeling en een steeds verder uiteenlopen van de economische lidstaten van de eurozone lijkt een recept voor ongelukken in de nabije toekomst. Natuurlijk, het hoeft niet, maar de combinatie van economische en financiële gebeurtenissen en toenemende politieke stress binnen de Eurozone levert een wel zeer giftig brouwsel op met onbekende, maar negatieve, effecten.

    domestic-spending-eurozone

    Binnenlandse bestedingen Eurozone (Bron: Financial Times)

    ‘Minder bezuinigen’

    De oplossing is alweer een tijdje bekend. De Eurozone moet afscheid nemen van zijn noodlottig bezuinigingsbeleid. De OESO pleit alweer een paar jaren voor fiscale expansie in combinatie met structurele hervormingen. De Europese obsessie met het terugbrengen van tekorten heeft als gevolg dat de publieke investeringen in de grote Europese economieën niet meer groeien. Dat is waanzin in een tijd dat ook investeringen in de private sector te weinig groeien en de binnenlandse vraag eerder de neiging heeft te dalen dan te stijgen. Het ziet er helaas niet naar uit, dat de onzalige obsessie op korte termijn gaat verdwijnen. Landen als Duitsland en Nederland beschouwen zaken als lenen en schulden maken als iets zeer zondigs.

    Door deze ongenuanceerde opstelling is de eurozone synoniem geworden voor economische stagnatie. Daar zullen steeds grotere groepen financieel en economisch zwaar onder gaan lijden. Brussel en de verschillende Europese hoofdsteden kunnen zich maar beter voorbereiden op veel nare verrassingen. Het zijn straks niet alleen blanke mannen van middelbare leeftijd die boos zijn!

    Cor Wijtvliet

    Bron: Martin Wolf, More perils lie in wait for the Eurozone. Financial Times, December 6th 2016

    Deze bijdrage is mogelijk gemaakt door Beurshalte

    beurshalte-logoOver Beurshalte:

    Dagelijks publiceert Beurshalte nieuwsbrieven en columns van leden van de redactie en van gastauteurs over de wereld van beleggen en alles wat ermee samenhangt. Daarnaast publiceert beurshalte wekelijks een nieuwsbrief met unieke inhoud over relevante beleggingsthema’s. Belangstellende lezers kunnen een gratis abonnement nemen. Als u geïnteresseerd bent, kunt u zich hier aanmelden!

    Disclaimer: Bovenstaand artikel is geen professioneel beleggingsadvies en het is ook geen uitnodiging om te gaan beleggen. Beleggen brengt kosten en risico’s met zich mee. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Het artikel is louter de persoonlijke mening van de auteur.

  • Komt na het zuur eindelijk het zoet?

    Ooit zong Bob Dylan ’the times they are a changing’. Het zou zo maar kunnen dat we aan de vooravond staan van een belangrijke verandering in het economisch beleid in de Westerse landen. Tot dusverre waren overheden ervan overtuigd dat de financiële crisis, die de wereld al bijna acht jaar in haar greep houdt, alleen op te lossen was door fors te bezuinigen om zo hervormingen te kunnen doorvoeren. Als er al gestimuleerd moest worden dan was dat een taak van centrale bankiers. Economen als Larry Summers, die een meer Keynesiaanse aanpak van overheidsstimuleringen bepleitten, kregen geen voet aan de grond!

    Na jaren van bezuinigen, lastenverhogingen voor de burger en monetaire verruiming moeten we vaststellen dat dit beleid grotendeels gefaald heeft. Er is weer wel economische groei, maar daar is alles mee gezegd. Daar staan ontegenzeggelijk grote nadelen tegenover. De inkomensongelijkheid is in veel westerse landen tijdens de crisisjaren versneld toegenomen. De positie van de middenklasse staat zwaar onder druk met als gevolg dat de politieke instabiliteit in het Westen snel toeneemt.

    Overheidstekorten weer omhoog

    Onder druk wordt alles vloeibaar en dat gebeurt nu. In veel Westerse landen groeit de neiging en de bereidheid om de huidige overheersende economische doctrine van eindeloos bezuinigen los te laten. Het eerste land dat niet langer twijfelt om de overheid weer een dominante rol te laten in het economisch leven is Canada. De huidige premier Justin Trudeau gaat de komende zes jaren bewust de overheidstekorten laten oplopen om de economie nieuw elan te geven.

    shinzo-abe-wikipediaBij het buurland, de Verenigde Staten, is het sinds de pijlsnelle opkomst van Donald Trump niet langer uit den boze om over het opvoeren van de overheidsbestedingen te filosoferen en ook daadwerkelijk reële plannen op te stellen. De dreiging van een presidentschap van Donald Trump dwingt ook Hillary Clinton daadwerkelijk aandacht te besteden aan de klachten van de doorsnee Amerikaanse burger. Het kan bijna niet anders of dat betekent dat ook de Amerikaanse overheid meer zal doen om de ontevreden en verarmde burger tegemoet te komen.

    De grootste stappen voorwaarts worden echter in het Verre Oosten gezet. Aan kop gaat Japan, dat een ongekend groot bedrag van ongerekend $270 miljard gaat vrijmaken voor leningen en projecten voor de langere termijn en voor stimuleringsmaatregelen op de korte termijn. Er zijn plannen om de salarissen in de publieke sector te verhogen en er zijn voorstellen gedaan die het mogelijk en aantrekkelijk moeten maken dat meer vrouwen in Japan de arbeidsmarkt op gaan. Ook China doet van zich spreken met goedkope leningen aan banken, bedrijven en lokale overheden in een poging de groei te stimuleren.




    Europa

    De regio die het minst warm loopt voor veranderingen is Europa. Hoewel zelfs het Internationaal Monetair Fonds zich meer en meer opwerpt als pleitbezorger van een grotere rol voor de overheid om de economie te stimuleren, is zeker in noordwest Europa de bereidheid daartoe gering. Landen als Duitsland en Nederland zijn er nog steeds van overtuigd dat de huidige economische gang van zaken juist te wijten is aan een teveel aan schulden en overheidsuitgaven. Het helpt dus niet om die weg opnieuw in te slaan als de groei nog steeds heel zwak is. Het helpt zeker niet als er schulden genaakt gaan worden om bodemloze putten mee te financieren! schauble-wikipediaMisschien dat de Brexit aanleiding kan zijn om die mening toch te herzien. Sinds de memorabele dag van 24 juni is de bereidheid om het fiscale beleid te herzien over de volle breedte van het politieke spectrum sterk gegroeid. Symbolisch daarvoor is het ontslag van de Britse minister van Financiën, George Osborne. Hij was als minister pleitbezorger voor een streng bezuinigingsbeleid door de overheid. Zijn opvolger, Philip Hammond, heeft al gezegd dat het tijd is voor een 'fiscale reset', mocht dat nodig zijn om een recessie te voorkomen of te bestrijden. Misschien de grootste stimulans om het huidig strenge bezuinigingsbeleid te herzien komt waarschijnlijk uit het stemhokje. Ook in Duitsland en Nederland zijn er binnen een jaar belangrijke verkiezingen. Een grote winst lijkt weggelegd voor meer extreme partijen, terwijl het midden weggevaagd dreigt te worden. Dat kan het midden ertoe brengen de burger meer zoet in plaats van alsmaar meer zuur te bieden! Cor Wijtvliet Deze bijdrage is mogelijk gemaakt door Beurshalte beurshalte-logoOver Beurshalte: Dagelijks publiceert Beurshalte nieuwsbrieven en columns van leden van de redactie en van gastauteurs over de wereld van beleggen en alles wat ermee samenhangt. Daarnaast publiceert beurshalte wekelijks een nieuwsbrief met unieke inhoud over relevante beleggingsthema’s. Belangstellende lezers kunnen een gratis abonnement nemen. Als u geïnteresseerd bent, kunt u zich hier aanmelden! Disclaimer: Bovenstaand artikel is geen professioneel beleggingsadvies en het is ook geen uitnodiging om te gaan beleggen. Beleggen brengt kosten en risico’s met zich mee. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Het artikel is louter de persoonlijke mening van de auteur.

  • Europa steekt nog steeds de kop in het zand

    Men zegt dat de crisis in Europa voorbij is en dat vanaf 2015 alles echt beter zal gaan. Dat optimisme is te merken aan het crisismanagement van het moment. Er is alle aandacht voor op zich minder belangrijke onderwerpen. Een voorbeeld van dit soort crisismanagement is de overdreven en niet aflatende aandacht voor alles wat er in Griekenland gebeurt.

    Natuurlijk is een bevredigende oplossing van het Griekse probleem van groot belang voor de toekomst van de eurozone. Dat wil echter niet zeggen, dat prangendere problemen om een aanpak en oplossing vragen. Dan doelen we vooral op de onevenwichtigheden die het leven van zoveel Europeanen nagenoeg onverdraaglijk maken. Vergelijk maar eens de prijzen in een Zuid-Europese supermarkt met die in bijvoorbeeld een Duitse supermarkt. Dan blijkt, dat de koopkracht van de ene euro heel veel afwijkt van die van de andere. Het blijkt namelijk, dat de prijzen in het arme Zuiden aanmerkelijk hoger zijn dan die in het rijke Noorden.

    kop-in-het-zand

    Een verklaring voor deze aberratie is de lopende rekening van beide landen. Duitsland heeft een overschot op die lopende rekening die ten minste 7,75% van het bruto binnenlands product (BBP) beloopt. De Grieken daarentegen hebben een groot tekort op de lopende rekening ondanks schokkend harde ingrepen in de economie. Er zijn meer buitensporige onevenwichtigheden in de eurozone, zoals bijvoorbeeld de arbeidskosten en in het intra-Europese betalingssysteem, Target 2. euro-voetbal

    Eurozone uit balans

    Al die ratio’s wijzen maar op een ding. De Eurozone is uit balans geraakt en dat hoeft op zich geen ramp te zijn. Die onbalans moet echter op den duur wel verdwijnen. Daar mag je echter een hard hoofd over in hebben. Het Europese economische establishment heeft tot nu toe een fataal beleid voorgestaan. Dat had gedacht dat door zich simpelweg aan te passen de eurozone uit de crisis zou geraken. De belangrijkste aanpassing zou die van lonen en prijzen zijn. In de zuidelijke periferie moesten lonen en prijzen 10% tot 30% dalen in vergelijking met die in Duitsland. Landen in het Noorden met een overschot zouden in een ideale omgeving de lonen en prijzen verhoogd hebben om de last van de tekortlanden enigszins te verlichten. Die symmetrische aanpassing heeft echter niet plaatsgevonden en dat is voor een deel te wijten aan de lage inflatie. De geschiedenis leert, dat lonen maar heel moeizaam omlaag gaan. Als Duitsland een inflatie zou kennen van 4% en Griekenland van nagenoeg 0%, dan zou na verloop van pakweg vijf jaren de aanpassing van lonen en prijzen een feit zijn. Maar hoe kan in hemelsnaam de inflatie in Duitsland oplopen? Bij wet moet in dat land het overheidsbudget in evenwicht en liefst nog een kleine plus laten zien. Dan is het onmogelijk dat de inflatie oploopt en dus rest er het Zuiden niets anders dan een draconisch aanpassingsproces over een lange reeks van jaren.

    titanic

    Er is dus geen echte en geloofwaardige aanpassing mogelijk en dat maakt een effectief gezamenlijk economisch beleid nagenoeg onmogelijk. Dat maakt het weer onmogelijk, dat sterke staten belastinggelden sturen naar de zwakke lidstaten, zoals dat in de Verenigde Staten sinds jaar en dag gebeurt. Het kan dus niet uitblijven dat de spanningen tussen lidstaten intenser worden. Griekenland is daar het eerste voorbeeld van. Mocht de eurozone instorten bijvoorbeeld door een Grexit, dan is dat niet het gevolg van Griekse onwil of chantage maar van onderliggende onevenwichtigheden! Cor Wijtvliet Bron: Wolfgang Münchau, the real eurozone problems are hiddem under the bonnet. Financial Times, March 29 2015 Cor WijtvlietOver Cor Wijtvliet: Als econoom studeerde Wijtvliet af op economische geschiedenis en kent hij als geen ander de valkuilen en mogelijkheden van crises. Wijtvliet werkte tot de vorige crisis van 2008 als onderzoeker, analist en vermogensstrateeg voor banken en instellingen zoals het Nederlands Instituut voor het Bank- en Effectenbedrijf (NIBE), Centraal Bureau voor de Statistiek, KBW-Wesselius, Friesland Bank Securities en Van Lanschot Bankiers. Die wereld laat hij in 2009 achter zich en vestigt zich succesvol als onafhankelijk analist. Hij schrijft in 2009 onthullende commentaren en vileine columns en wordt regelmatig gevraagd zijn doortastende kijk op geld- en beleggingszaken te geven in de Nederlandse media. Zo was Dr. Wijtvliets opinie onder andere te zien, te horen en te lezen in RTLZ, Business Nieuws Radio (BNR) en Het Financieele Dagblad (FD). Meer informatie:

  • Griekenland bereikt akkoord met Europa

    Griekenland heeft afgelopen vrijdag een akkoord bereikt over verlenging van de financiële steun. De eurolanden zullen Griekenland de komende vier maanden nog financieel ondersteunen, op voorwaarde dat de Griekse regering nog dit weekend een hervormingsplan in elkaar zet dat maandag gepresenteerd kan worden en dat goedkeuring kan krijgen van de eurolanden. Pas als dat gelukt is wordt de financiële steun weer hervat, voor een periode die overigens korter is dan de zes maanden waar Griekenland op inzette.

    Griekenland heeft weer wat tijd gekocht en heeft vooralsnog weinig gezichtsverlies geleden. Maar een echte oplossing is nog niet bereikt, want er zijn nog steeds hervormingen nodig om de Griekse economie sterker te maken. En juist dat is strijdig met de verkiezingsbelofte die Syriza gemaakt heeft aan haar kiezers. De president van Griekenland sprak begin deze week nog over loonverhogingen en het terugdraaien van de eerder genomen bezuinigingsmaatregelen.

    Griekse banken lopen leeg

    Door de onzekerheid die de afgelopen weken ontstaan is over het toekomst van Griekenland binnen de muntunie hebben spaarders al veel geld van hun bankrekeningen weggehaald. Dit jaar is er al meer dan €21 miljard aan spaartegoeden opgenomen bij Griekse banken. Afgelopen vrijdag is er naar verluid een miljard euro weggehaald en ook vorige week werden honderden miljoenen euro's aan bankrekeningen onttrokken. Deze stille bankrun kan de Griekse banken ernstig in de problemen brengen. Het is de vraag of de Griekse bevolking door dit akkoord weer het vertrouwen terugkrijgt en geld terugbrengt naar de bank. Afgelopen week schreven we op Marketupdate al over de dreiging van kapitaalcontroles. Die dreiging is nu wellicht wat minder groot, maar nog steeds ziet het toekomstperspectief er niet al te zonnig uit. Door de extreem lage spaarrente kun je het de spaarder niet kwalijk nemen dat hij of zij het geld liever in huis verstopt of omzet in fysiek goud en andere kostbaarheden.

    greece-flag

    Griekenland bereikt akkoord met Europa

  • Is het aftellen naar een Grexit begonnen?

    Het is alweer enkele weken geleden, dat er in Griekenland met de verkiezingsoverwinning van Syriza een kleine aardbeving plaatsvond. Vooral in de noordelijke landen reageerden beleidsmakers, politici en pers op zijn best sceptisch over de uitverkiezing. Die scepsis is allengs omgeslagen in een directe vijandigheid. Die omslag was deels het gevolg van het optreden van de nieuwe Griekse minister van Financiën, Yanis Varoufakis. Zijn ongepolijst en flamboyant optreden in London zorgde voor veel irritatie bij grijze politici als onze eigen Jeroen Dijsselbloem en de Duitse minister Wolfgang Schäuble. Het gesprek tussen de Duitser en de Griek liep vorige week op een compleet fiasco uit met als resultaat dat Athene binnen Europa bijna volledig geïsoleerd is.

    Hiermee lijkt de eerste aanzet gegeven tot een heuse Grexit. Het is waarlijk een sterk staaltje economische diplomatie. Let wel, Griekenland en zijn crediteuren hebben alleen nog de lopende week om te bezien en te beslissen hoe Griekenland de komende vier maanden financieel kan overbruggen. En als dat gebeurd is, kunnen Athene en haar schuldeisers om tafel om over de toekomst van de Griekse economie te praten. Daarbij kunnen de Grieken grofweg vier alternatieve plannen op tafel leggen.

    schauble-varoufakis

    Schauble en Varoufakis konden het niet eens worden

    De eerste en de gemakkelijkste optie is dat alles bij het oude blijft. De nieuwe Griekse regering accepteert het bestaand eisenpakket van de Trojka. Als dat gebeurt, is iedereen blij, behalve de Grieken zelf. Yanis Yaroufakis heeft deze mogelijkheid al zo goed als geblokkeerd. Volgens sommige hoopvol gestemden is dat alleen maar bluf en zal ook Syriza het medicijn van de Trojka slikken, zij het dat er aan de oppervlakte wat schijnconcessies gedaan worden. Waarschijnlijk is hier de wens de vader van de gedachte. Het tweede alternatief is, dat de Griekse regering de ECB vraagt om de winst op de aankoop van Griekse obligaties vrij te geven. Daarnaast zou Griekenland de ECB kunnen vragen om het plafond voor de uitgifte van staatsobligaties te verhogen. Dat plafond was en is bedoeld om te verhinderen dat de Grieken de markt met hun staatsobligaties zouden bedelven en zo de schuld naar astronomische hoogte zou verhogen. Het ligt niet voor de hand dat de ECB van plan is de huidige koers ongeconditioneerd te veranderen. dijsselbloem-varoufakisDe derde optie voor Griekenland is om bij andere partijen aan te kloppen. In het geval van Griekenland zou dat Rusland kunnen zijn. Die heeft al te kennen gegeven de helpende hand te willen bieden, maar de politieke prijs zal ongetwijfeld heel hoog zijn. Het is de vraag of Syriza hiertoe bereid is. Het is waarschijnlijk nog een brug te ver, maar voor hoelang?! De laatste optie is, dat de Grieken voor binnenlands gebruik een parallelle valuta introduceren om zo de overheidsuitgaven te funden. Dat zou een wat extreme oplossing zijn, maar desalniettemin een oplossing... Maar als het zover mocht komen, dan is er feitelijk al sprake van een Grexit. Je kunt met goed fatsoen toch geen twee munten hebben in een regio met een eenheidsmunt? Mochten Grieken en schuldeisers deze week een compromis bereiken, dan wacht een nog veel zwaardere opgave. Dan moeten er gesprekken grexitgevoerd worden over het al dan niet doorstrepen van de schuldenlast. De Duitsers zullen fel tegen zijn, maar het meeste verzet kan nog wel eens komen van landen als Portugal en Ierland. Beide landen hebben de gifbeker van de Trojka tot de bodem leeg gedronken. Voor hen zal het onbestaanbaar zijn, dat de Grieken weten te ontsnappen. Europa zal waarschijnlijk deze week een diepe crisis nog weten te voorkomen, maar dat is waarschijnlijk slechts uitstel van het onvermijdelijke. Het aftellen lijkt begonnen! Cor Wijtvliet Bron: Wolfgang Münchau, All Grexit needs is a few more disastrous weeks like this. Financial Times, February 8 2015 Over Cor Wijtvliet: Als econoom studeerde Wijtvliet af op economische geschiedenis en kent hij als geen ander de valkuilen en mogelijkheden van crises. Wijtvliet werkte tot de vorige crisis van 2008 als onderzoeker, analist en vermogensstrateeg voor banken en instellingen zoals het Nederlands Instituut voor het Bank- en Effectenbedrijf (NIBE), Centraal Bureau voor de Statistiek, KBW-Wesselius, Friesland Bank Securities en Van Lanschot Bankiers. Die wereld laat hij in 2009 achter zich en vestigt zich succesvol als onafhankelijk analist. Hij schrijft in 2009 onthullende commentaren en vileine columns en wordt regelmatig gevraagd zijn doortastende kijk op geld- en beleggingszaken te geven in de Nederlandse media. Zo was Dr. Wijtvliets opinie onder andere te zien, te horen en te lezen in RTLZ, Business Nieuws Radio (BNR) en Het Financieele Dagblad (FD). Meer informatie:

  • “Eurozone hoeft Griekenland niet meer te redden”

    Politici in de Eurozone zijn niet langer verplicht Griekenland overeind te houden, omdat het land niet langer van fundamenteel belang is voor het voortbestaan van de muntunie. Dat zei Michael Fuchs, lid van de de politieke partij van de Duitse bondskanselier Angela Merkel.

    “Als Alexis Tsipras van de Griekse partij Syriza denkt dat hij de hervormingen en bezuinigen kan afbouwen, dan zal de Troika de kredietkraan voor Griekenland dichtdraaien”, zo verklaarde Fuchs. “De tijd waarin we Griekenland nog moesten redden is voorbij. Er is niet langer plaats voor politieke chantage. Griekenland is niet meer van systeembelang voor de euro”, zo voegde hij eraan toe.

    Duitsland waarschuwt Griekenland

    Deze uitspraken van de Duitse politicus kunnen gezien worden als een waarschuwing voor de Griekse bevolking, die binnenkort naar de stembus gaat om een nieuwe regering te kiezen. Pogingen om de Europese agenda van hervormingen en bezuinigingen te ontwijken zullen niet langer geaccepteerd worden, zo lijkt de boodschap te zijn. De Duitsers hebben frequent hun frustratie geuit over de traagheid waarmee de Griekse regering de hervormingen en bezuinigingen doorvoert, nadat het land tot twee keer toe door andere lidstaten van de Eurozone gered moest worden. In die reddingsoperaties heeft Duitsland steeds een relatief grote bijdrage moeten leveren. Op 25 januari worden er verkiezingen gehouden in Griekenland en de laatste peilingen wijzen erop dat Syriza als grootste partij uit de bus zal komen. Deze partij wint aan populariteit door haar standpunt ten aanzien van Europa. De partij wil in de Eurozone blijven, maar wil tegelijkertijd stoppen met bezuinigen en een deel van de schulden niet meer terugbetalen. Of die combinatie überhaupt haalbaar is, dat valt ten zeerste te betwijfelen. Eerder waarschuwde de Duitse minister van Financiën, Wolfgang Schauble, de Grieken al voor de gevolgen van het niet doorvoeren van bezuinigingen en hervormingen. Hij zei dat ook de nieuwe regering zich moet houden aan de afspraken die de huidige premier Antonis Samaras over deze kwestie heeft gemaakt.

    Griekenland geen bedreiging voor euro

    Het is van belang om het onderscheid te maken tussen de lidstaten en de duurzaamheid van de euro als valuta. De euro is de eerste valuta die niet gekoppeld is aan de regering van een land. Dat betekent dat mogelijke wanbetaling door de Grieken geen fundamentele schade toebrengt aan de euro als valuta. Die munt blijft gewoon voortbestaan, omdat deze elders in de eurozone gewoon te gebruiken is. Uiteraard zullen de financiële markten de Griekse schulden in euro's afwaarderen, maar dat heeft geen gevolgen voor de bruikbaarheid en de waarde van de munt in het grotere perspectief. Greek Prime Minister Samaras and German Chancellor Merkel address a joint news conference in Berlin  

    Samaras en Merkel tijdens een persconferentie in Berlijn (Foto door Fabrizio Bensch voor Reuters)

  • Moet Europa investeren of consumeren?

    Europa gaat 2015 in als de hekkensluiter van de wereldeconomie. Na zes troosteloze jaren van bezuinigen en nog eens bezuinigen zijn de technocraten er in Brussel eindelijk van overtuigd dat op deze manier de groei niet terugkomt. Maar wat dan, welke weg moet er dan ingeslagen worden? Moet het accent komen te liggen op meer consumeren of op meer investeren?

    Zoals de zaken er nu voorliggen, lijkt de nieuwe Europese Commissie onder leiding van Jean-Claude Juncker de weg van de investeringen te kiezen. Daar hebben ze een op het eerste gezicht sterk argument voor. Anno 2014 komen de investeringen in de Eurozone € 400 miljard lager uit dan in 2007. Toch gaat de vergelijking niet echt op, omdat in 2007 de kredietbubbel een hoogtepunt bereikte. Er kwamen investeringen die achteraf bezien beter achterwege hadden kunnen blijven. De Commissie lijkt hier trouwens ook van doordrongen en is intern van mening, dat de kloof met 2007 geen €400 miljard bedraagt maar gecorrigeerd voor de omstandigheden hooguit € 200 miljard bedraagt.

    Maar misschien is € 200 miljard nog steeds een schromelijk overdreven bedrag. Er is een fundamentele factor die pleit tegen hoge extra investeringen en dat is de Europese demografie. De beroepsbevolking van de eurozone stabiliseert al sinds 2005 en zal naar verwachting in 2015 echt gaan dalen. De productiviteitsgroei in de eurozone stagneert ook al jaren. Als er in de komende jaren ook nog minder handjes beschikbaar zijn, dan zal de groei bijna automatisch lager gaan uitvallen. Als dat zo is, dan zijn er minder investeringen nodig om een evenwichtige verhouding capital/output te bewerkstelligen. Het is immers niet zo, dat altijd maar weer meer investeringen ook positief is. Overdaad schaadt en te hoge investeringen leveren op den duur minder rendement op. Of het Europese bankensysteem onder de huidige omstandigheden blij zal zijn met veel non-performing loans mag betwijfeld worden.

    eurozone-unemployment-cartoon

    Bezuinigen of investeren?

    Investeren

    Zullen de plannen van Juncker op de korte termijn überhaupt een positieve impact hebben? Investeringen vinden toch alleen plaats als de groei aantrekkelijk is of aantrekkelijk kan worden. Een lage rente is bij investeringsbeslissingen van secondair belang. De impact van een beleid gericht op monetaire verruiming kan wel eens heel weinig effect hebben. Zoals de zaken er nu voor staan, is er in de eurozone waarschijnlijk geen gebrek aan funding. Europese banken zitten op een reusachtig vermogen. Het is nog maar de vraag of de €21 miljard die Juncker beschikbaar stelt als garantiekapitaal banken op andere gedachten zullen brengen. Juncker wil bovendien, dat banken krediet beschikbaar stellen voor infrastructurele projecten. Dat zijn projecten met een hoog afbreukrisico, zo bewijst de geschiedenis. Die risico’s zijn niet financieel van aard, maar eerder politiek op nationaal niveau. Belangengroepen in menig land hebben er alle belang bij, dat de status-quo gehandhaafd blijft. pizzaMet andere woorden, een oproep om meer te investeren klinkt sympathiek en doortastend, maar zal waarschijnlijk weinig uithalen. Het niveau van investeren is niet zo laag als beleidsmakers ons graag willen vertellen. Landelijke en regionale barrières, die het effect van investeringen teniet doen, zijn niet financieel van aard. Misschien moet Europa hier ook weer een voorbeeld nemen aan de Verenigde Staten. Daar is de groei gebaseerd op een herstel van de consumptie. Dat herstel was mogelijk, nadat huishoudens hun financiën op orde hadden gebracht en hun schuldenlast afgebouwd. Toen de consumptie weer toenam, kwamen de investeringen vanzelf! Cor Wijtvliet Bron: Daniel Gros, Europe’s misguided investment mania. Project-syndicate, December 11 2014 Over Cor Wijtvliet: Als econoom studeerde Wijtvliet af op economische geschiedenis en kent hij als geen ander de valkuilen en mogelijkheden van crises. Wijtvliet werkte tot de vorige crisis van 2008 als onderzoeker, analist en vermogensstrateeg voor banken en instellingen zoals het Nederlands Instituut voor het Bank- en Effectenbedrijf (NIBE), Centraal Bureau voor de Statistiek, KBW-Wesselius, Friesland Bank Securities en Van Lanschot Bankiers. Die wereld laat hij in 2009 achter zich en vestigt zich succesvol als onafhankelijk analist. Hij schrijft in 2009 onthullende commentaren en vileine columns en wordt regelmatig gevraagd zijn doortastende kijk op geld- en beleggingszaken te geven in de Nederlandse media. Zo was Dr. Wijtvliets opinie onder andere te zien, te horen en te lezen in RTLZ, Business Nieuws Radio (BNR) en Het Financieele Dagblad (FD). Meer informatie:

  • Hoe lang stagnatie in Duitsland?

    crisisEr rolde een schokgolf over de financiële markten. Dat het met het herstel in de eurozone maar niet wil vlotten, is tot daar aan toe. Maar dat nu ook Duitsland niet langer immuun blijkt voor de crisis, dat was pas echt teleurstellen. De groei in Duitsland valt terug en het is niet langer uit te sluiten dat er de komende tijd een of meer kwartalen met een negatieve groei te noteren zijn.

    De motor van de eurozone begint te sputteren. Maar mag dat eigenlijk een verrassing heten? Er zijn in de afgelopen jaren vanuit verschillende hoeken waarschuwende vingers opgestoken. De kritiek was steeds gelijkaardig van toon. Onderliggend is Duitsland helemaal niet zo sterk. De hervormingen van de afgelopen tien jaar zijn veel minder ingrijpend geweest dan gedacht en uitgedragen. De Duitse groei was en is gebaseerd op een onhoudbaar model, namelijk op investeringshausses in andere delen van de wereld. Maar die hausse is in landen als China en Rusland, maar ook in vele andere zogeheten opkomende markten, alweer een tijdje over zijn hoogtepunt heen. Als die hausse tot meer normale proporties is teruggekeerd, blijkt ook Duitsland zomaar een trage groeier.

    Duitse groeimotor sputtert

    Zal Duitsland zich in het debat over de toekomst van de eurozone nu wat soepeler en bescheidener gaan opstellen? Hier is waarschijnlijk de wens de vader van de gedachte. Vooralsnog lijkt het omgekeerde het geval. Duitse media en commentatoren blijven ongezouten kritiek oefenen op de voorstellen van Draghi voor verruiming en blijven Frankrijk en Italië fel attaqueren om de gekozen eigen route. Vooralsnog blijft het economisch kompas gericht op fiscale consolidatie. Het doel blijft om in 2015 en verder tenminste een evenwicht op de begroting te bereiken. Voor sommige politici is dat nog niet genoeg. Er zal en moet een overschot gekweekt worden. Als dat om bezuinigingen vraagt, dan moet het maar. Het doel heiligt de middelen. Het enige wat de Duitsers wellicht van het rechte pad van de fiscale zuiverheid kan wegleiden is misschien een snel oplopende werkloosheid. Maar niemand mag verbaasd opkijken, dat dan in eerste instantie gekozen zal worden aan het afbouwen van de financiële steun aan de periferie.

    schauble

    Figuur 1 Minister Schäuble van financiën weet van geen wijken

    Waar komt trouwens die plotselinge zwakte vandaan? Het land was immers vrij gemakkelijk aan de financiële crisis, die de eurozone zo zwaar trof, ontkomen. Het was niet nodig om draconische maatregelen te nemen. Zoals hierboven is gememoreerd, is de zwakte niet plotseling maar het gevolg van een te grote afhankelijkheid van de export, die weer voornamelijk is gebouwd op hoogwaardige industriële goederen en machines. Omdat het land te zwaar leunt op de export, is het ook gevoeliger voor veranderingen in vraag en aanbod. Veranderingen zijn er meer dan voldoende. Oorlog in het Midden-Oosten en spanningen in Oekraïne tasten het internationale vertrouwen aan. In veel opkomende markten zwakt de groei af. Het verhaal is ook, dat van een nieuwe investeringshausse in welk deel van de wereld geen sprake is. Ergo, waar moet nu de extra plus in de groei vandaan komen. De economische denktanks kunnen weinig anders dan een groei van 1,3% voor 2014 en 1,2% voor 2015 intekenen. Met dat percentage zou trouwens de rest van de eurozone dolblij zijn.

    Stagnatie

    Op de wat langere termijn ziet het er trouwens ook niet goed uit voor Duitsland. Het zit op een tikkende demografische tijdbom. Het aantal gepensioneerden gaat komende jaren exploderen. Het aantal toetreders tot de arbeidsmarkt wordt daarentegen elk jaar kleiner. Het gevolg is, dat de potentiële groei in het land onder 1% kan komen. Wat nu zichtbaar wordt, kan wel eens het begin zijn van een langdurige economische stagnatie! Cor Wijtvliet Bron: Wolfgang Münchau, Germany’s weak point is its reliance on exports. Financial Times, Oktober 12 2014

    demografie-duitsland

    De Duitse bevolking vergrijst

    BELANGRIJK:

  • Bezuinigen: Verkeerde keuzes, geen resultaten

    In de wetenschap wordt een theorie verworpen, wanneer feiten de theorie falsificeren. Dat is normaal en logisch. In de internationale politiek is dat minder vanzelfsprekend. Hoewel het economisch beleid van Brussel al jaren geen tastbare resultaten oplevert, blijven politieke leiders die alledaagse werkelijkheid hardnekkig negeren.

    Het Europese beleid van bezuinigen en krimpen heeft alleen maar ellende opgeleverd. Toch wijzen de verdedigers van dit beleid vol trots op het flinterdunne herstel, dat hier en daar voorzichtig het kopje roert. Het is het ultieme bewijs, dat de economische theorie en de feiten bij elkaar passen. Het bewijs is op zijn best vederlicht. Op den duur komt aan elke recessie een einde. Het gaat er uiteindelijk om hoe snel het herstel komt, hoe krachtig het is en hoe groot de schade is, die de neergang heeft teweeg gebracht.

    European Commission President Jose Manuel Barroso gives a press briefing to present the 2013 Country-Specific Recommendations on Financial situation

    Het fiasco van bezuinigen

    Als we dat alles als uitgangspunt nemen, dan is het Europese beleid van steeds maar weer bezuinigen een compleet fiasco geworden. De economie in de eurozone stagneert nog steeds en een derde recessie sinds 2008 is niet langer uit te sluiten. Het bruto binnenlands product is in de meeste landen van de eurozone nog steeds kleiner dan in de jaren voor 2008. En zelfs de prestaties van de nummer 1 in de zone, Duitsland laten zeker recentelijk, zeer te wensen over. De economisch zwaarst getroffen landen verkeren ook niet in een recessie, want depressie is een betere omschrijving. In landen als Griekenland en Spanje is meer dan 25% van de beroepsbevolking en meer dan 50% van de jeugd werkeloos. Als dan de werkloosheid met enkele tienden van een procent daalt, dan kun je moeilijk van succes spreken. De lange duur van de recessie en de bij tijd en wijle zeer hoge jeugdwerkloosheid tast het groeipotentieel van de eurozone aan. De jeugd kan niet de benodigde vaardigheden op doen, waar de economie als geheel van kan profiteren. En wat gebeurt er? Bovenmeester Duitsland eist dat alle landen een beleid blijven doorzetten, dat de economie steeds meer aanvreet en daarmee het vertrouwen in de democratie. In veel landen vraagt de kiezer om een ander beleid omdat hij vreest voor zijn levensstandaard. Het antwoord van politici luidt steevast, dat het beleid in Brussel gemaakt wordt en dat zij daar geen zeggenschap over hebben. Dat beleid impliceert voor verschillende landen, dat belastingen voor bedrijven omlaag gaan, maar dat er gesneden wordt in de koopkracht van de burger. De gedachte erachter is, dat lagere belastingen bedrijven zullen verleiden meer te investeren. Maar dat gebeurt niet of veel te weinig en de oorzaak is dat er te weinig koopkracht is en dus te weinig vraag.

    crisis

    Hoewel het onweerlegbaar is, dat vooral de burger slachtoffer is van het jarenlange verkeerde beleid van Brussel en haar navolgers, blijven landen als Duitsland, maar ook Nederland hierin volharden. Je vraagt je af wanneer de bewijsvoering voor deze landen en beleidsmakers niet meer te negeren is. Zal dat pas bij een enorme verkiezingsnederlaag het geval zijn? Cor Wijtvliet Bron: Joseph E. Stiglitz, Europe’s austerity zombies. Project-syndicate, September 26 2014

    armoede-cartoon

    BELANGRIJK:

  • Moet Europa wel bezuinigen?

    Europese regeringsleiders hebben met elkaar afgesproken dat het begrotingstekort niet meer dan 3% van het bbp mag bedragen. Een nobel streven als je van mening bent dat er een limiet moet zijn voor overheidsuitgaven. Voorstanders van deze 3%-regel zijn van mening dat deze stok achter de deur overheden dwingt beter na te denken over hun budget, met als resultaat dat er meer verstandige keuzes gemaakt worden. Ook zouden financiële markten meer vertrouwen hebben in een overheid die de begroting op orde houdt, wat zich vertaalt naar een lagere rente op de obligatiemarkt. Tegenstanders van de 3% regel zijn van mening dat de overheid juist de economie moet stimuleren, wanneer de private sector onvoldoende kan of wil investeren. Door bezuinigingen af te dwingen wordt de economie alleen maar verder afgekneld, zo menen tegenstanders van een begrotingsdiscipline voor de overheid.

    Nu de rente op staatsobligaties in Europa zo laag staat wordt het voor overheden aantrekkelijker om geld te lenen. Is dat een goede reden om het maximale tekort van 3% te schrappen? Of moeten we, ondanks de zeer lage rente, toch vasthouden aan een strakke begrotingsdiscipline?

    [polldaddy poll=8272977]

    begrotingstekort-europa

     

    Begrotingstekort van Europese landen in 2013 (als percentage van bbp)

  • Vier leugens over de crisis

    Sinds het uitbreken van de crisis in 2008 zijn er vooral door politici economische onzinnigheden verkondigd. Sommige van die onwaarheden worden zo vaak gedebiteerd, dat ze wel deel van ons DNA lijken.

    Huisvrouw
    De eerste pertinente onwaarheid is die van de huisvrouw en haar huishoudboekje. Politici blijven er maar op hameren, dat iedere huisvrouw weet, dat je niet meer kunt uitgeven dan er binnen komt. Deze waarheid als een koe moet het beleid van bezuinigen schragen. Maar het gaat gemakshalve voorbij aan de gevolgen van deze stellingname. Als alle huishoudens zich aan deze gulden regel zouden houden, dan zou de totale consumptie nog verder dalen dan nu al het geval is. De werkloosheid zou daarom nog verder toenemen. Kortom, uiteindelijk is iedereen op den duur slechter af.

    De zwakte van de redenering schuilt hierin, dat wat goed is voor een individueel gezin of bedrijf niet noodzakelijk ook goed hoeft te zijn voor het collectief. Keynes omschreef het als the paradox of thrift (spaarzaamheid). Als iedereen in moeilijke omstandigheden gaat sparen, dan tuimelt de geaggregeerde vraag waardoor uiteindelijke de totale besparingen teruglopen. Dat is de uiterste consequentie van een dalende consumptie in tijden van amper of geen economische groei.

    Maar de consequenties kunnen nog verder reiken. Als overheden hun tekorten omlaag willen brengen, dan moeten burgers en bedrijven de broekriem aanhalen. Het resultaat is, dat over de hele linie de uitgaven dalen. Dat resulteert er wel in, dat hoezeer ze ook hun best doen overheden hun tekorten niet omlaag krijgen.

    Centrale Bank
    De overheid kan geen geld uitgeven dat het niet heeft. Ook deze kreet klinkt iedereen bekend en vertrouwd in de oren. Maar overheden zijn anders dan een willekeurig bedrijf of huisgezin. Door obligaties uit te geven kan de overheid het geld binnen halen dat ze nodig heeft. Maar moet er dan op de duur niet steeds meer rente betaald worden. Ook hier is het antwoord ontkennend. De centrale bank kan immers veel geld bij drukken, zodat de rente laag blijft. De huidige programma’s van monetaire verruiming bewijzen dit. Sterker nog, bij de huidige rentestand is het gewoon dom om niet bij te lenen. De beperking schuilt hierin, dat in de eurozone er inmiddels een ECB is. Zodoende kan niet ieder land naar eigen inzichten bijdrukken en zijn er daarom verschillende erg in de problemen gekomen.

    Staatschuld
    Een derde onwaar cliché is de bewering dat de staatschuld een vorm van uitgestelde belasting is. Obligaties zijn niet meer dan leningen, die uiteindelijk terug betaald moeten worden. Dat kan alleen maar door belastingen te verhogen. Belastingbetalers hebben hier een donkerbruin vermoeden van en dus gaan ze extra sparen. Hierdoor wordt het stimulerend effect van de obligatielening teniet gedaan. Het veemde is echter, dat overheden zelden of nooit hun leningen afbetalen. Meestal gebeurt dat door nieuwe obligaties uit te geven. Als een overheid slim is, probeert ze bij de huidige lage rentestand obligaties met een uitzonderlijk lange looptijd uit te geven. Dan hoeft ze ook nog eens minder een beroep op financiële markten te doen.

    Generatie 
    De vierde en laatste onwaarheid doet een beroep op onze emotie en op ons geweten. Onze staatschuld belast de na ons komende generaties. Toekomstige generaties moeten meer verdienen dan ze uitgeven om onze schulden terug te betalen. Dat lijkt logisch maar is het niet. De houders van de schuld -de debiteuren-zijn diegenen die in de toekomst belast worden om terug te betalen. Maar zij doen dat aan de schuldeisers. Die laatste verdient dus aan de schuld van de eerste. Er is dus netto geen sprake van een zwaarder belasten van toekomstige generaties.

    Uit deze korte opsomming spreekt maar één ding. Economie is geen natuurwetenschap. Allerlei aannames kunnen en moeten daarom gefalsificeerd worden om na te gaan welke de toets der kritiek kunnen doorstaan. Om het probleem nog complexer te maken. Wat in het ene geval waar is, blijkt onwaar in andere omstandigheden. Overheden, politici en beleidsmakers zouden daarom terughoudend moeten zijn in het doen van te stellige aannames.

    Cor Wijtvliet

    economische-crisis-krant-teaser

    Bron:
    Robert Slidlesky, Four falacies of the second great depression. Project-syndicate, November 20 2013