In Nederland is inkomensongelijkheid in de politiek en daarbuiten nog maar amper een thema. In de Verenigde Staten daarentegen laait het debat hierover feller en feller op. Larry Summers vergeleek de dreigende toekomst van de Amerikaanse economie met de televisieserie Downtown Abbey. In die serie geniet een kleine adellijke elite alle voordelen van economische groei, maar de grote massa moet alle moeite doen overeind te blijven. Vandaag de dag is het in de VS niet veel anders. De beroemde en beruchte one percenters slokken nagenoeg alle opbrengsten van de economische groei op. Daarbij gaat het om gigantische vermogens. Afgelopen jaar steeg het belegd vermogen op de financiële markten met ongeveer $6 biljoen. Het leeuwendeel belandde in de schoot van de one percenters.
Evenals zovele illustere voorgangers als Kennedy, Roosevelt, Truman en (zelfs) Nixon, is de huidige president Barack Obama vast besloten iets te doen aan de ongelijkheid. De ongelijkheid verscheurt de samenleving en legt daarmee een zware hypotheek op de toekomst van het land.
De vraag is wat er precies tegen gedaan kan worden. De vraag stellen is gemakkelijker dan hem beantwoorden. Inkomensdistributie lijkt een logisch antwoord, maar hoeft dat niet te zijn. Inkomens in de financiële wereld zijn in de laatste decennia dramatisch gestegen dankzij een sterke groei van de commissie-inkomsten. Als die inkomsten verlagen, dan profiteren daar eerst en vooral de grote beleggers van. Dat is nu niet direct de doelstelling, want deze groep is al rijk genoeg. Dat hebben we hierboven al vast gesteld.
Aanscherpen belastingstelsel
Voor Summers schuilt de oplossing in het aanscherpen van het Amerikaans belastingsysteem. Het is voor de rijken te gemakkelijk om belastingen te ontduiken. Dat kan op zulk een schaal, dat de Amerikaanse economie er waarschijnlijk onder te lijden heeft. Zo worden in de VS vermogenswinsten niet belast en belasting op onroerend goed is wel heel gemakkelijk te ontduiken. De grote bedrijven genieten nagenoeg dezelfde voordelen als de rijken in de VS. Belastinginkomsten opgebracht door bedrijven zijn volgens Summers naar een historisch dieptepunt gedaald.
Verbetering van het belastingsysteem moet volgens Summers inhouden dat belastingvoordelen, waar alleen de rijken van profiteren, geschrapt moeten worden. Dat maakt het mogelijk de armen en de middenklasse belastingvoordelen te verschaffen zonder daarmee een onevenredig beroep op de schatkist te hoeven doen.
Effectieve belasting per inkomensgroep
Een rechtvaardiger en efficiënter belastingsysteem is volgens Summer te verkiezen boven maatregelen die de werking van de markt beknotten. Die hebben vaak onverwachte effecten, die als een boemerang in het gezicht van de bedenker terugkomen.
In Nederland zal menigeen hoofdschuddend de Amerikaanse discussie aanhoren en iets mompelen in de trant van ‘Amerikaanse toestanden’, die hier niet mogelijk zijn. Dat is in Nederland vaak de primaire reactie: 'dat kan in dit land niet'. Meestal blijkt dan in tweede instantie, dat ook in Nederland ‘Amerikaanse toestanden’ mogelijk zijn. De korte geschiedenis van de crisis van 2008 leert, dat ook de Nederlandse bestuurlijke, economische en financiële elite zich decennia lang op geoorloofde, maar zeker ook op ongeoorloofde wijze hebben verrijkt. Een tweede punt van kritiek luidt, dat het ‘aanpakken’ van de hardwerkende succesvolle rijke een zaak van afgunst is. Degene die dat van mening is, moet maar eens een boek openslaan over de sociale geschiedenis van Nederland in de 19de en begin 20ste eeuw!
Cor Wijtvliet
Bron: Lawrence Summers, America risks becoming a Downtown Abbey Economy. Financial Times, February 17 2014
