De Europese Unie wil beperkingen opleggen aan de hoeveelheid staatsobligaties die Europese banken op hun balans mogen houden, omdat het schuldpapier niet langer als risicovrij bestempeld mag worden. De EU geeft daarmee gehoor aan de zorgen van Duitsland en Nederland, die de risico’s in het Europese banksysteem verder willen verkleinen voordat er nieuwe stappen gezet worden zoals een gezamenlijk depositogarantiestelsel.
Van de totale balans van banken die actief zijn in de Eurozone bestaat iets meer dan tien procent uit staatsobligaties van eurolanden. Eind vorig jaar was dat een totaalbedrag van €2,73 biljoen, zo blijkt uit cijfers van de Europese Centrale Bank. Dit schuldpapier heeft vandaag de dag een zeer bevoorrechte positie op de balans van banken, omdat ze sinds jaar en dag door toezichthouders erkend worden als een risicovrij bezit. Banken mogen een uitzonderlijk groot gedeelte van hun bezittingen aanhouden in staatsobligaties van één specifiek land, zonder dat ze daar een buffer voor opzij hoeven te leggen.
Staatsobligaties: Geen risicovrije asset
Jarenlang werd gedacht dat staatsobligaties een absoluut veilige belegging waren, maar die aanname gaat nu eindelijk drastisch op de schop. De Europese schuldencrisis van een aantal jaar geleden heeft de beleidsmakers van de Europese Unie, de Bank for International Settlements (BIS) en de Europese Bankautoriteit (EBA) eindelijk wakker geschud over de risico’s van staatsobligaties.
“Het is duidelijk dat staatsobligaties op een zeer speciale en bijzonder gunstige manier behandeld worden in de boeken van banken en daar zijn we nu naar aan het kijken”, zo verklaarde Adam Farkas van de EBA tegenover Bloomberg. “Dit onderwerp staat zeer hoog op de agenda, vanwege de specifieke rol die staatsobligaties spelen in het dagelijkse functioneren van de bank.”
Nu de obligatiemarkt iets meer tot rust gekeerd is zien deze instanties de kans om stappen te zetten richting een meer duurzame bankensector. Een voorstel dat nu op tafel ligt heeft betrekking op de maximale hoeveelheid staatsleningen die een bank in de boeken mag houden als ‘risicovrij’ vermogen. Die grens zou op 25% van het balanstotaal moeten liggen. Wil een bank meer staatsobligaties aanhouden, dan moet ze over het gedeelte boven die grens een steeds hoger bedrag apart leggen. Een dergelijke maatregel moet de banken ervan weerhouden structureel teveel schuldpapier van één land aan te houden.
Europees depositogarantiestelsel
De negentien landen van de Eurozone streven naar een verdere integratie van haar bankensector, compleet met een overkoepelend garantiestelsel voor spaartegoeden. Maar Duitsland wil niet verder voordat Europese banken hun blootstelling aan staatsobligaties hebben teruggebracht. De Nederlandse Minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem erkent de zorgen van Duitsland, want hij zei dat de invoering van een Europees depositogarantiestelsel moet wachten totdat bepaalde risico’s zijn aangepakt. “Een van die risico’s is de hoge concentratie van staatsschulden op de balansen van een aantal banken, dat moeten we eerst oplossen”, zo verklaarde minister Dijsselbloem in december vorig jaar.
Een Europees depositogarantiestelsel houdt in dat alle banken in de Eurozone gezamenlijk opdraaien voor de verliezen, mocht een bank in de Eurozone omvallen. Dat betekent dat ook alle banken in Nederland en Duitsland moeten bijdragen als een Griekse, Italiaanse of Spaanse bank omvalt (en vice versa). In de relatief sterke Eurolanden is een dergelijk garantiestelsel lastig te verkopen, omdat men meer gevaren ziet in het schuldpapier van de zwakkere Zuid-Europese landen.
Basel
Onder de huidige Basel normen mogen banken onbeperkt staatsobligaties van alle 28 landen van de Europese Unie op hun balans zetten als risicovrij vermogen. Ook mogen banken een onbeperkte hoeveelheid schuldpapier van één land op hun balans zetten, zonder dat de toezichthouder daar vragen over stelt. Zo hebben Italiaanse banken zich in 2012 volgezogen met Italiaans schuldpapier. Door de maximale hoeveelheid obligaties op de balans van banken terug te brengen moet de verwevenheid tussen overheden en banken weer kleiner worden.
Het idee dat staatsobligaties risicovrij zijn moet op de schop.“Een risicoweging van nul voor staatsobligaties is gebaseerd op misleidende argumenten”, zo concludeerde ook de Bank for International Settlements. Twee Europese werkgroepen zullen zich de komende tijd bezighouden met dit vraagstuk en brengen halverwege dit jaar hun bevindingen in een rapport naar buiten. Ook Nederland heeft een zogeheten ’task force’ in het leven geroepen, dat in maart al een interim rapport over deze kwestie zal uitbrengen.
Veilige haven
Staatsobligaties worden in veel economieboeken omschreven als risicovrije asset met een risicovrij rendement, omdat de overheid in theorie altijd haar schulden kan terugbetalen. Maar deze theorie is inmiddels volledig achterhaald, want staatsobligaties leveren in veel gevallen al geen rendement meer op. Dat maakt het risico nog groter, omdat je rendement dan volledig bepaald wordt door de koersontwikkeling van obligaties. Ook is het vrij naïef om te denken dat overheden hun schulden altijd terugbetalen, want uit de geschiedenis blijkt dat tientallen landen eens of meerdere malen verzuimden hun schuld af te betalen.
Dat roept de vraag op: Is goud kopen daadwerkelijk risicovoller dan het aanhouden van staatsobligaties met een negatief rendement?
Lees ook:
Ook Duitsland ziet dat gevaar en wil dat er een einde komt aan de ‘onschendbare’ status van staatsobligaties. Ze wordt daarin gesteund door Nederland en door instanties als de Bank for International Settlements (BIS) en de Europese Bankautoriteit (EBA).
