Dankzij de Amerikaanse verkiezingen is de belangstelling voor de fysieke infrastructuur weer helemaal terug. Beleggers hopen dat bijvoorbeeld president Trump zijn beloftes gestand gaat doen en de komende jaren inderdaad onvoorstelbaar veel miljarden gaat vrijmaken om de volledig verwaarloosde infrastructuur van dat land te moderniseren en op het niveau van de 21ste eeuw te brengen.
De belangstelling om te investeren in infrastructuur is in het afgelopen decennium omgeslagen van sluimerend naar reëel. De lage rente dwong veel institutionele beleggers uit te zien naar laag risicovolle investeringen met een redelijk rendement. Het upgraden van al bestaande infrastructuur had daarbij de voorkeur, zeker als het om tolwegen of vliegvelden ging of gaat. Die leveren van meet af aan een inkomstenstroom op. Nieuwe projecten, die van de grond af opgebouwd moeten worden, waren en zijn daarom vaak minder populair bij de institutionele belegger.
Meer geld, minder projecten
Tegenover die groeiende belangstelling van de belegger staat een overheid die de afgelopen jaren alleen maar bezuinigd heeft op grote infrastructurele projecten, zoals de aanleg van wegen of spoorwegen of energieprojecten. De uitkomst van deze haaks op elkaar staande ontwikkelingen was dat er teveel geld voorhanden is voor te weinig projecten en dat drijft de prijs onnodig op! Cijfers onderstrepen deze ongezonde trend. In het afgelopen jaar beliepen de investeringen in infrastructuur wereldwijd een bedrag van $413 miljard, een stijging van 14% vergeleken met 2015. Het aantal deals bleef steken op 1.772 en dat was nagenoeg evenveel als in 2015. Teveel geld is op zoek naar te weinig deals, mag je derhalve concluderen. Trouwens het aantal deals komt al sinds 2013 uit op een getal tussen 1.700 en 1.800.
Investeerders kunnen misschien hun hoop voor de nabije toekomst het best op Europa vestigen. Daar is de groeiende belangstelling voor infrastructuur het concreetst. In 2015 telde dit werelddeel 555 infrastructuurprojecten met een totale waarde van $97 miljard. Er zitten aantrekkelijke projecten in de pijplijn. In 2016 besloten de Britten om Heathrow te gaan uitbreiden en om een tweede hogesnelheidslijn aan te leggen.
In de VS maakt, zoals gezegd, president Trump, veel lawaai als het om het verbeteren van de infrastructuur gaat. Daar zit echter een schaduwzijde aan. Trump heeft ook gezegd dat hij het accent weer helemaal gaat leggen op fossiele energie. Dat zal ten koste gaan van investeringen in renewable energy. In 2016 ging 42% van al het geld dat gereserveerd was voor het verbeteren van de infrastructuur juist naar projecten voor renewable energy. In 2015 was dat nog 39% en in 2013 37%. Als Trump doet wat hij zegt, ziet de toekomst er voor renewable energy een stuk minder rooskleurig uit dan in het recente verleden het geval was.
Lokale investering in infrastructuur
Overigens is het idee van Trump om in wegen, bruggen en spoorwegen te investeren nog niet zo dwaas en ouderwets als sommigen beweren. Investeringen in infrastructuur hebben vaak een lokaal karakter. Een voordeel daarvan is dat ze vaak lokaal nieuwe investeringen uitlokken. Dat betekent dat de voordelen van de infrastructurele investeringen ook lokaal terecht komen! Een minder goed idee is het om de investeringen op basis van public-private partnerships te plegen.
Volgens de bekende Amerikaanse econoom Lawrence Summer blijken dit soort partnerships de kosten onnodig omhoog te jagen, omdat private partijen simpelweg een hoger rendement eisen. Daar komt nog bij dat private partijen meestentijds slechts belangstelling hebben voor projecten met het mooiste rendement. Voor het opvullen van gaten in de wegen hebben ze doorgaans geen belangstelling of er moeten buitensporige belastingvoordelen tegenover staan. Volgens Summer zijn private partijen ook helemaal niet nodig. Hij onderstreept dat er teveel geld is dat een goede bestemming zoekt. Dus zullen de leenkosten gewoon meevallen! Nu de projecten nog!
Dagelijks publiceert Beurshalte nieuwsbrieven en columns van leden van de redactie en van gastauteurs over de wereld van beleggen en alles wat ermee samenhangt. Daarnaast publiceert beurshalte wekelijks een nieuwsbrief met unieke inhoud over relevante beleggingsthema’s. Belangstellende lezers kunnen een gratis abonnement nemen. Als u geïnteresseerd bent, kunt u zich hier aanmelden!
Disclaimer: Bovenstaand artikel is geen professioneel beleggingsadvies en het is ook geen uitnodiging om te gaan beleggen. Beleggen brengt kosten en risico’s met zich mee. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Het artikel is louter de persoonlijke mening van de auteur.
De Amerikaanse centrale bank moet overwegen haar balanstotaal te verkleinen, om te voorkomen dat de economie oververhit raakt. Dat zei Eric Rosengren, president van de Federal Reserve Bank van Boston in een interview met de Financial Times. Hij verwacht dat de inflatie eind dit jaar de doelstelling van 2% zal bereiken en vreest dat de inflatie volgend jaar verder zal oplopen als de centrale bank onvoldoende maatregelen neemt.
Komt er een moment dat de centrale bank meer renteverhogingen kan overwegen, dan moet ze volgens Rosengren ook kijken naar de mogelijkheid om haar enorme balans te verkleinen. De Federal Reserve heeft tijdens de crisis een balanstotaal van bijna $4,5 biljoen opgebouwd, bestaande uit overwegend staatsobligaties en hypotheekleningen. De centrale bank kan deze portefeuille van leningen weer op de markt brengen om overtollige liquiditeit uit de economie te halen.
De inflatie in de Verenigde Staten is nog steeds onder de doelstelling van de centrale bank, maar zodra deze begint te stijgen kan het volgens Rosengren snel uit de hand lopen. Krapte op de arbeidsmarkt kan de loonkosten verder doen stijgen, waardoor ook de prijzen omhoog gaan. De centrale bank vreest dat de plannen van Donald Trump om meer te investeren de inflatie aan zullen jagen.
Balans verkleinen
“We zouden het nu moeten overwegen. Wanneer er volgens daadwerkelijk actie ondernomen moet worden, dat zullen we tegen die tijd wel zien”, zo verklaarde Rosengren in een interview met de Financial Times. “Als de economie sterk genoeg is om verschillende verkrappende monetaire maatregelen te nemen, dan moeten we ook serieus nadenken over de omvang van de balans.”
Fed-voorzitter Janet Yellen liet tijdens de laatste FOMC vergadering van vorig jaar weten dat de rente eerst een paar stappen verhoogd moet worden, voordat er iets gedaan kan worden aan de omvang van de balans. Dat zal volgens haar een aantal jaar duren. Als het aan Rosengren ligt kan dit proces al eerder in gang worden gezet.
Monetaire verruiming
De Federal Reserve heeft gedurende de crisis met verschillende rondes van quantitative easing (QE) een grote hoeveelheid staatsobligaties en hypotheekleningen op haar balans gezet. Dit opkoopprogramma werd in 2014 afgebouwd, maar is eigenlijk nooit helemaal gestopt. De volgende grafiek laat zien dat de centrale bank haar totale voorraad staatsobligaties en hypotheken nog steeds op peil houdt, door de opbrengst van afgeloste leningen opnieuw in schuldpapier te beleggen.
De centrale bank kan haar voorraad staatsobligaties en hypotheken terug op de markt brengen om liquiditeit uit het financiële systeem te halen. Ook kan ze stoppen met herinvesteren in schuldpapier, waardoor de balans na verloop van tijd vanzelf krimpt. Merk op dat goud geen rol van betekenis speelt op de balans van de Federal Reserve, omdat de centrale bank slechts claims op de goudvoorraad bezit die gewaardeerd zijn op $42,22 per troy ounce. Dat is een fractie van de actuele goudprijs van ongeveer $1.200 per troy ounce.
Balans Federal Reserve sinds 2002 (Bron: Federal Reserve)
Dit artikel wordt u aangeboden door Goudstandaard, uw adres voor de aankoop en verzekerde opslag van edelmetalen. Wilt u goud kopen? Neem dan contact op door te mailen naar [email protected] of door te bellen naar +31(0)88-4688488.
De ECB koopt maandelijks voor €80 miljard aan staatsobligaties en bedrijfsleningen om de economie te stimuleren. Maar waar blijft al dat geld? En wie profiteert er eigenlijk van? Tegenlicht ging op onderzoek uit en maakte een reportage over het grootste stimuleringsprogramma sinds de invoering van de euro.
Maarten Schinkel, economieredacteur van NRC Handelsblad, volgt het spoor van het gecreëerde geld en onderzoekt de effecten van Draghi’s maandelijkse geldinjecties. Welke bijeffecten heeft dit gigantische monetaire experiment? En waarom lijken die talloze miljarden nauwelijks effect te hebben op de inflatie?
Het monetaire beleid van de ECB is verantwoordelijk voor een gebrek aan hervormingen, de lage spaarrente en voor nieuwe financiële bubbels. Die conclusie trekt David Folkerts-Landau, hoofdeconoom van Deutsche Bank. In een nieuw rapport getiteld ‘The Dark Sides of QE‘ beargumenteert hij dat het opkopen van staatsobligaties en het verlagen van de rente door de ECB veel meer negatieve dan positieve effecten heeft gehad op de economie.
Het kantelpunt was de omstreden ‘Whatever it takes’ toespraak uit 2012, waarin Mario Draghi aankondigde dat hij alles uit de kast zou halen om de euro te redden. Dat begon met een impliciete garantie dat hij obligaties van landen zou opkopen als die de toegang tot de kapitaalmarkt zouden verliezen. Met dit sterke staaltje bluf wist Draghi de obligatiemarkt te overtuigen, maar volgens de hoofdeconoom van Deutsche Bank is dit ook het moment waarmee de ellende is begonnen. In het rapport beschrijft hij de vijf grootste problemen van het monetaire beleid van de centrale bank.
1. Geen noodzaak tot hervormingen
Door een stijgende rente op staatsobligaties kwamen landen als Italië, Spanje, Griekenland en Portugal onder druk te staan. Ze moesten snel hervormingen doorvoeren en de begroting op orde brengen om het vertrouwen van de obligatiemarkt terug te winnen. Dat gevoel van urgentie is vandaag de dag compleet verdwenen, nu ook deze landen bijna net zo goedkoop kunnen lenen als de sterkere economieën van de Eurozone.
Met maatregelen als Outright Monetary Transactions (OMT) en het Public Sector Purchase Programme (PSPP) introduceerde de ECB wat in het Engels moral hazard genoemd wordt. Doordat de ECB zich mengde in de obligatiemarkt begon de rente te dalen en verdween alle noodzaak voor overheden om snel te hervormen. Zo zag een land als Italië haar rentelasten in vier jaar tijd met een derde dalen, ondanks een stijging van de enorme staatsschuld.
De hoofdeconoom van Deutsche Bank onderbouwt zijn claim met cijfers van de OESO, waaruit blijkt dat regering inderdaad laks zijn geworden met het doorvoeren van hervormingen. Werd in 2011 en 2012 nog de helft van alle bezuinigingen en hervormingen daadwerkelijk geïmplementeerd, in 2015 was dat slechts één op de vijf.
2. Rentesignaal is kapot
Iedereen met een financiële achtergrond weet dat er altijd een relatie is tussen risico en rendement. In de regel geldt dat hoe hoger het rendement is, hoe hoger het risico dat je mag verwachten. Deze vuistregel is helemaal op de kop gezet door de ECB, want sinds het begin van het opkoopprogramma zijn de spreads (het verschil in rente) tussen obligaties van verschillende landen aanzienlijk kleiner geworden. Dat betekent dat een lening aan de Spaanse of Italiaanse overheid nauwelijks meer rendement oplevert dan een lening aan de Duitse overheid, terwijl de Duitse economie veel sterker is dan de economieën van de zuidelijke landen.
Doordat de ECB geheel onverschillig obligaties van alle landen opkoopt kan de markt haar werk niet doen en worden de risico's niet meer correct weerspiegeld door de obligatiemarkt. De extreem lage rente die mede het gevolg is van het ECB beleid heeft ook tal van andere kredietmarkten verstoord die gebaseerd zijn op de rente van staatsobligaties, zo concludeert Folkerts-Landau.
3. Meer risico's op de ECB balans
Een van de grootste gevaren van het stimuleringsprogramma van de ECB is dat er steeds meer risico wordt opgestapeld op de balans van de centrale bank. Moet een land uit de Eurozone in de toekomst een deel van haar schulden herstructureren of geheel afschrijven, dan moet ook de centrale bank verlies nemen. De ECB heeft nu al €1.000 miljard aan staatsobligaties op haar balans staan en de verwachting is dat het totaal tussen nu en maart 2018 zal verdubbelen tot €2.000 miljard.
Moet er op een dag afgeschreven worden op deze obligaties, dan is het nog maar de vraag wie er voor deze verliezen zal opdraaien. Ook wordt de situatie volgens de hoofdeconoom van Deutsche Bank ingewikkeld als één van de landen uit de Eurozone in de toekomst besluit de muntunie te verlaten. In 2011 sprak Jens Weidmann van de Bundesbank al eens zijn zorgen uit over de toename van het aantal risicovolle bezittingen op de balans van de Duitse centrale bank.
4. Spaarders in moeilijkheden
Door de extreem lage rente en door het opkopen van staatsobligaties heeft de ECB de daling van de rente alleen maar versterkt. Door het opkoopprogramma daalt het aanbod van deze 'veilige beleggingen', waardoor spaarders, pensioenfondsen en verzekeraars genoegen moeten nemen met een steeds lager rendement.
Als de rente nog langer op dit extreem lage niveau blijft, dan is het volgens de hoofdeconoom van Deutsche Bank een reële dreiging van een negatieve rente op spaartegoeden. Een bank in Duitsland introduceerde afgelopen zomer al een negatieve spaarrente.
5. Financiële bubbels
De extreem lage rente zou de economie moeten stimuleren, maar in de praktijk blijkt dat het geld niet evenwichtig verdeeld wordt. Folkerts-Landau spreekt van niet-concurrerende 'zombie bedrijven', die door de extreem lage rente overeind worden gehouden. Beleggers die op zoek zijn naar hoger rendement voelen zich min of meer gedwongen te belegger in meer risicovolle bedrijven, waar ze normaal gesproken niet in zouden investeren.
Door het monetaire beleid van de ECB blijft de zogeheten 'creative destruction' uit en worden de prijzen van relatief veilige beleggingen opgeblazen. Voor het eerst in lange tijd maken Duitsers zich zorgen over een overwaardering in bepaalde segmenten van de huizenmarkt, wat het gevolg is van de extreem lage hypotheekrente.
Conclusie
Volgens de hoofdeconoom van Deutsche Bank heeft de Eurozone globaal twee opties. De eerste optie is om een fiscale unie op te zetten, waarbij de lasten door alle lidstaten gedeeld worden. De tweede optie is om meer verantwoordelijkheid voor het fiscale beleid neer te leggen bij de individuele lidstaten, door risico's weer aan de markt over te laten. Dat eerste is voor politici lastig te verkopen, terwijl de tweede optie in de praktijk ook lastig uit te leggen is. Landen zullen immers niet vrijwillig de huidige situatie van extreem lage rentes willen opgeven.
Deutsche Bank verwacht dat de euro de komende maanden zal dalen ten opzichte van de dollar. De bank voorziet tegen het einde van dit jaar een wisselkoers van $1,05 tegenover de Amerikaanse dollar, terwijl de meeste analisten volgens een peiling van Bloomberg rekening houden met $1,10.
Deutsche Bank verwijst naar een belangrijk Italiaans referendum over de aanpassing van de constitutie, dat op 4 december gehouden zal worden. Draait dat referendum uit op een ‘nee’, dan kan dat volgens de bank een negatieve impact hebben op de euro. Een renteverhoging door de Federal Reserve zal de wisselkoers verder omlaag drukken richting het koersdoel van $1,05.
Wisselkoers euro stabiel
De laatste maanden beweegt de wisselkoers tussen de euro en de dollar in een zeer smalle bandbreedte van $1,10 tot $1,14. In september zakte de volatiliteit van de EUR/USD zelfs naar het laagste niveau in twee jaar tijd. De euro is opvallend stabiel gebleven door het uitblijven van nieuwe monetaire stimulering in Europa en een renteverhoging in de Verenigde Staten.
In september werd de euro iets sterker vanwege geruchten over het afbouwen van het stimuleringsprogramma door de ECB. De centrale bank heeft deze geruchten nog niet weerlegd, maar zal daar vanmiddag ongetwijfeld iets over zeggen tijdens de persconferentie.
Wisselkoers tussen euro en dollar beweegt in smalle bandbreedte (Grafiek van Bloomberg)
Euro ondergewaardeerd?
UBS is van mening dat de euro momenteel ondergewaardeerd is en dat de wisselkoers de komende twaalf maanden zal stijgen tot $1,20 of $1,25. De dollar is volgens de Zwitserse bank overgewaardeerd ten opzichte van de andere tien belangrijkste valuta en zal daarom op termijn gaan dalen.
“Europa heeft genoten van een lange periode met een ondergewaardeerde munt. De euro zal uiteindelijk weer gaan stijgen, gedreven door een oplopende inflatie en/of signalen dat de Europese Centrale Bank de afbouw van het stimuleringsprogramma gaat bespreken”, aldus Thomas Flury van de afdeling vermogensbeheer bij UBS.
Rentebesluit ECB
We kijken vol verwachting uit naar het rentebesluit van de ECB, dat vanmiddag om 14:30 zal plaatsvinden. Door de geruchten over mogelijke tapering zijn de verwachtingen zeer verdeeld. Uit een rondvraag van Bloomberg onder 50 economen blijkt dat de meerderheid geen ’tapering’ verwacht voor de tweede helft van volgend jaar.
“Naar verwachting houdt de ECB haar kruid droog. Wel bestaat de mogelijkheid dat Draghi gaat hinten op een verlenging van het opkoopprogramma. Dergelijke uitspraken leiden tot een verdere verzwakking van de euro/dollar, wat weer positief is voor het sentiment op de Europese aandelenmarkten”, zo verklaarde beleggingsspecialist Roy van Santen van LYNX tegenover Marketupdate.
Volgens financieel dienstverlener eBury, gespecialiseerd in valutahandel voor het bedrijfsleven, hoeven we vandaag geen uitbreiding van het stimuleringsprogramma van de ECB te verwachten.
“Wij verwachten vandaag geen uitbreiding van het QE-programma, maar wel duidelijke hints dat dit zou kunnen gebeuren tijdens de vergadering in december. Investeerders zullen ook letten op Mario Draghi’s communicatie in verband met een mogelijke verlaging van de maandelijkse aankopen van activa na maart 2017. Verder verwachten we dat de toon eerder bearish zal zijn gezien de zwakke economische cijfers uit de eurozone en politieke onzekerheid in Europa. Dit zal de euro deze namiddag mogelijk negatief beïnvloeden.”
Ook Sander Noordhof van Goudstandaard verwacht dat de ECB vandaag geen maatregelen zal nemen. “Ik verwacht dat centrale banken niet meer stimulering zullen toepassen, maar dat ze meer zullen kijken naar de nationale regeringen. Centrale banken hebben door dat kun beleid niet meer werkt.”
De Federal Reserve kan in de toekomst ook aandelen en bedrijfsobligaties opkopen om de economie te ondersteunen, mocht er een tekort aan staatsobligaties ontstaan. Dat zei Fed-voorzitter Janet Yellen afgelopen donderdag tijdens een videoconferentie met een aantal bankiers in de Amerikaanse staat Kansas. Daarmee zou de centrale bank het voorbeeld volgen van de Bank of Japan en de ECB, twee centrale banken die al ervaring hebben met het opkopen van andere financiële activa dan staatsobligaties.
“Als we er op een gegeven moment achter komen dat de limiet voor wat betreft het aankopen van veilige bezittingen, zoals staatsobligaties, bereikt is, dat het dan nuttig kan zijn om te kunnen interveniëren in markten waar de prijzen een meer directe relatie hebben met de bestedingen.”
Meer stimulering
Met deze woorden laat Yellen weten dat de Federal Reserve bereid is meer te doen om de inflatie aan te jagen en de waarde van het geld verder uit te hollen. Door bedrijfsobligaties en aandelen op te kopen stijgt de waarde van deze vermogenstitels, waardoor men misschien makkelijker geld gaat uitgeven. Deze theorie werd door haar voorganger Bernanke het ‘wealth effect’ genoemd.
Dat de Federal Reserve openlijk praat over meer stimulering doet vermoeden dat de Amerikaanse economie nog steeds niet op eigen benen kan staan. De centrale bank is weliswaar gestopt met het opkopen van staatsobligaties, maar het normaliseren van de rente blijkt nog altijd een stap te ver. Dit jaar is er nog geen enkele renteverhoging doorgevoerd, terwijl de centrale bank eind vorig jaar nog vier renteverhogingen in het vooruitzicht stelde voor 2016.
Yellen: “Opkopen bedrijfsobligaties en aandelen is een optie”
Deze bijdrage is afkomstig van Hollandgold, uw adres voor fysiek goud en zilver
Na meer dan twee jaar economische crisis in Rusland probeert president Poetin de impasse te doorbreken. Vanaf nu zal het land een meer onafhankelijk monetair beleid voeren, dat bestaat uit een ruimere kredietverlening aan bedrijven, het uitbreiden van de economische samenwerking in de Euraziatische regio en het versterken van de ‘gouddekking’ van de roebel. Dat lezen we in een uitgebreide analyse op New Eastern Outlook, die we speciaal voor onze lezers vertaald hebben.
“Poetin zegt nee tegen neoliberalen en ja tegen economische ontwikkeling”
Op 25 juli gaf Poetin een economische denktank genaamd Stolypin Club de opdracht om uit te zoeken hoe Rusland haar economie het beste kan stimuleren. Daarmee nam hij afstand van twee invloedrijke neoliberale economische groeperingen die Rusland in een gevaarlijke politieke en economische recessie brachten.
Met relatief weinig bombarie publiceerde de Russische pers in augustus een publicatie die zeer ingrijpende invloed zal hebben op de toekomstige ontwikkeling van de economie. De Russische president Poetin gaf de Stolypin Club de opdracht om een rapport te schrijven en een nieuw programma voor economische ontwikkeling te presenteren, een alternatief voor het economische plan dat de toenmalige minister van Financiën Alexei Kudrin had voorbereid. Dit alternatieve plan wordt in het vierde kwartaal van dit jaar aan de regering gepresenteerd.
Een aantal van de plannen uit dit rapport zijn inmiddels al bekend. Zo adviseert de economische denktank om meer te investeren in de economie, door fiscale stimulering van de overheid enerzijds en monetaire stimulering van de centrale bank anderzijds. Daarmee slaat de groep een andere weg in dan Alexei Kudrin, die van mening is dat investeren in de economie geen publieke taak is.
Monetaire en fiscale stimulering
Als gevolg van de Westerse sancties wordt er veel minder kapitaal geïnvesteerd in de Russische economie. Doordat buitenlandse beleggers hun geld weghalen is er een schaarste aan geld ontstaan in de Russische economie, waardoor een snel herstel na de crisis bemoeilijkt wordt.
Om dit probleem aan te pakken moet Rusland minder afhankelijk worden van buitenlandse investeerders en meer kunnen vertrouwen op kredietverlening in eigen land. President Poetin heeft zich gerealiseerd dat meer investeringen nodig zijn en dat daarvoor een economisch stimuleringsprogramma nodig is dat meer ruimte biedt voor binnenlandse kredietverlening. Daarover zei de president tijdens een economische conferentie op 25 mei het volgende:
"Ik stel voor dat we vandaag beginnen met nieuwe groeibronnen die de Russische economie de komende tien jaar kan benutten... De huidige dynamiek heeft laten zien dat de reserves en bronnen die we aan het begin van deze eeuw hadden niet meer hetzelfde resultaat opleveren als in het verleden. Ik heb in het verleden al eens gezegd - en dat wil ik nu weer benadrukken - dat de economische groei niet geheel uit zichzelf weer op gang kan komen.Als we geen nieuwe bronnen van groei vinden, dan zal de groei van ons bruto binnenlands product (bbp) rond de nul blijven. In dat geval zijn de verwachtingen op het gebied van sociale zekerheid, defensie en andere sectoren van de economie aanzienlijk lager dan wat nodig is om het land te ontwikkelen en vooruitgang te boeken."
Twee maanden na deze bijeenkomst nam Poetin zijn besluit, mede door het vooruitzicht van de presidentsverkiezingen in maart 2018. Hij koos voor een herstelprogramma dat voor een belangrijk deel gebaseerd is op het Duitse herstelprogramma van 1871, dat Duitsland in drie decennia tijd deed transformeren van een achtergestelde economie naar een economie die zich kon meten met het Verenigd Koninkrijk.
Russische economie wordt al jaren belemmerd door uitstroom van buitenlands kapitaal (Grafiek via Quartz)
Hervormingen
Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie begonnen de jaren van de 'schoktherapie'. Harvard economen, waaronder Jeffrey Sachs, kregen de controle over het economische beleid van Rusland. Wat volgde was een voor Rusland rampzalig economisch beleid. Staatsbedrijven werden geprivatiseerd en voor een bodemprijs verkocht aan Westerse investeerders als George Soros. Daarnaast werden er drastische bezuinigingen doorgevoerd, waardoor de gemiddelde levensstandaard omlaag ging en pensioenen ernstig versoberd werden. Dit alles werd gedaan onder de noemer van "vrije markt hervormingen".
Na dit trauma kwam er eind 1999 een nieuwe president die het land er weer bovenop moest helpen. Vladimir Poetin pakte de oligarchen en belastingontduikers hard aan en bracht de economie weer op het pad van herstel. De schade die was aangericht door de 'schoktherapie' van de jaren negentig kon langzaam weer hersteld worden.
Ondanks de slechte ervaringen met de schoktherapie heeft de vrije markt ideologie in Rusland tot op de dag vandaag een monopoliepositie in het economische en financiële beleid van de Russische regering. Dat geldt ook voor de gouverneur van de centrale bank Elvira Nabiullina, die vooral gefocust lijkt te zijn op het beteugelen van de inflatie en het stabiliseren van de roebel.
Door de aanhoudende economische crisis in Rusland kwam Poetin tot het inzicht dat het economische beleid van de regering misschien toch niet het beste is voor de Russische economie. Hij riep de Russische economische raad bijeen en gaf ze de opdracht een plan te schrijven om de Russische economie weer te stimuleren. Deze economische raad bestaat uit 35 leden, afkomstig uit drie verschillende economische stromingen.
Drie stromingen
De voormalig minister van Financiën Alexei Kudrin stond aan het hoofd van één van deze stromingen, samen met de ministers Anton Siluanov en Alexey Ilyukayev. Hun visie is dat Rusland een laisse faire beleid moet voeren, met onder andere de privatisering van de spoorlijnen en van energiebedrijven als Gazprom. Veel Russische economen zijn tegen dit beleid, omdat zij vrezen voor een nieuwe 'schoktherapie' zoals die van de jaren negentig.
De tweede stroming wordt vertegenwoordigt door de gouverneur van de centrale bank, Elvira Nabiullina. Zij pleit voor een zeer conservatief economisch beleid, zonder ingrijpende hervormingen en zonder fiscale stimuleringsprogramma's. Zij wil slechts de waarde van de roebel stabiliseren en de inflatie in toom houden. Dit beleid zal gepaard gaan met een zeer lage economische groei.
De derde stroming schrijft een economisch beleid voor dat in het Westen sterk bekritiseerd werd. De aan het Pentagon gelieerde website Stratfor omschreef deze stroming in haar rapport als een 'merkwaardig gezelschap'. Dit is de groep die na twee maanden van Poetin het mandaat kregen om hun plannen uit te werken. In dit team zaten onder andere adviseur Sergey Glazyev en Boris Titov. Glazyev adviseerde Poetin ten aanzien van Oekraïne en coördineerde de oprichting van de douane-unie tussen Rusland, Wit-Rusland en Kazachstan, de drie landen die later de basis vormden van de Euraziatische Economische Unie (EEU). Boris Titov is een succesvol ondernemer die bovendien sterke relaties onderhoudt met het Chinese bedrijfsleven.
Deze groep volgt in essentie het herstelprogramma dat in de negentiende eeuw werd uitgevoerd in Duitsland en dat bedacht was door econoom Friedrich List. Zijn aanpak stond lijnrecht tegenover de destijds dominante economische stroming van Adam Smith. Onder dit herstelprogramma werd de Duitse binnenlandse markt herenigd en begon de economie weer op te bloeien.
Adviseur Glazyev ontwikkelde een vijfjarenplan dat Rusland dichter bij economische soevereiniteit zou brengen. Rusland zou minder kwetsbaar moeten worden voor externe economische schokken en zou er alles aan moeten doen om de binnenlandse economie te versterken. Een van de doelen van dit vijfjarenplan is om de Russische industriële productie met 30 tot 35 procent te verhogen, een ander doel is het ontwikkelen van een kenniseconomie door nieuwe investeringen te doen in het onderwijs, de gezondheidszorg en diverse sociale projecten.
Monetaire onafhankelijkheid
Het eerste wat de regering in Washington en het IMF na de val van de Sovjet-Unie wilden bewerkstelligen was de privatisering van de Russische centrale bank. Daartoe werd de Russische regering en de toenmalig president Jeltsin onder druk gezet. De nieuwe centrale bank van Rusland moest een private instelling worden, losgekoppeld van de staat en gebonden aan het dollarsysteem.
In het economische plan van Glazyev krijgt de centrale bank een grotere rol om de economie te stimuleren, door in vijf jaar tijd in totaal 20 biljoen roebel (ruim €270 miljard) aan goedkope leningen te verstrekken aan het bedrijfsleven. Deze leningen moeten tegen een rente van 1 tot 4 procent verstrekt worden, veel lager dan de officiele rente van 10,5% die de centrale bank op dit moment hanteert.
Juist door de rente zeer hoog te houden remt de centrale bank de economische ontwikkeling in Rusland af, zeker nu de beschikbaarheid van kapitaal uit het buitenland als gevolg van de Westerse sancties is opgedroogd. De centrale bank moet volgens Glazyev daarom de kredietverlening aan bedrijven versoepelen.
Geen dollars, maar goud
De monetaire visie van Glazyev is interessant, want naast monetaire verruiming blijkt hij ook voorstander te zijn van een uitbreiding van de publieke goudvoorraad. In het vijfjarenplan stelt de adviseur van Poetin voor dat de centrale bank het failliete dollarsysteem verlaat en de roebel sterker maakt door de goudreserve uit te breiden. De rol van dollarreserves zou verkleind moeten worden, ten gunste van de goudreserve.
Zonder de roebel rechtstreeks te koppelen aan goud krijgt iedere roebel op deze manier wel een hogere 'gouddekking'. De Russische centrale bank zou volgens Glazyev het mandaat moeten krijgen om de totale goudproductie van Russische goudmijnen op te kopen. De centrale bank van Rusland beschikt op dit moment over een goudreserve van ongeveer 1.500 ton.
Dit is een vertaling van een artikel dat eerder verscheen op New Eastern Outlook
Ooit zong Bob Dylan ’the times they are a changing’. Het zou zo maar kunnen dat we aan de vooravond staan van een belangrijke verandering in het economisch beleid in de Westerse landen. Tot dusverre waren overheden ervan overtuigd dat de financiële crisis, die de wereld al bijna acht jaar in haar greep houdt, alleen op te lossen was door fors te bezuinigen om zo hervormingen te kunnen doorvoeren. Als er al gestimuleerd moest worden dan was dat een taak van centrale bankiers. Economen als Larry Summers, die een meer Keynesiaanse aanpak van overheidsstimuleringen bepleitten, kregen geen voet aan de grond!
Na jaren van bezuinigen, lastenverhogingen voor de burger en monetaire verruiming moeten we vaststellen dat dit beleid grotendeels gefaald heeft. Er is weer wel economische groei, maar daar is alles mee gezegd. Daar staan ontegenzeggelijk grote nadelen tegenover. De inkomensongelijkheid is in veel westerse landen tijdens de crisisjaren versneld toegenomen. De positie van de middenklasse staat zwaar onder druk met als gevolg dat de politieke instabiliteit in het Westen snel toeneemt.
Overheidstekorten weer omhoog
Onder druk wordt alles vloeibaar en dat gebeurt nu. In veel Westerse landen groeit de neiging en de bereidheid om de huidige overheersende economische doctrine van eindeloos bezuinigen los te laten. Het eerste land dat niet langer twijfelt om de overheid weer een dominante rol te laten in het economisch leven is Canada. De huidige premier Justin Trudeau gaat de komende zes jaren bewust de overheidstekorten laten oplopen om de economie nieuw elan te geven.
Bij het buurland, de Verenigde Staten, is het sinds de pijlsnelle opkomst van Donald Trump niet langer uit den boze om over het opvoeren van de overheidsbestedingen te filosoferen en ook daadwerkelijk reële plannen op te stellen. De dreiging van een presidentschap van Donald Trump dwingt ook Hillary Clinton daadwerkelijk aandacht te besteden aan de klachten van de doorsnee Amerikaanse burger. Het kan bijna niet anders of dat betekent dat ook de Amerikaanse overheid meer zal doen om de ontevreden en verarmde burger tegemoet te komen.
De grootste stappen voorwaarts worden echter in het Verre Oosten gezet. Aan kop gaat Japan, dat een ongekend groot bedrag van ongerekend $270 miljard gaat vrijmaken voor leningen en projecten voor de langere termijn en voor stimuleringsmaatregelen op de korte termijn. Er zijn plannen om de salarissen in de publieke sector te verhogen en er zijn voorstellen gedaan die het mogelijk en aantrekkelijk moeten maken dat meer vrouwen in Japan de arbeidsmarkt op gaan. Ook China doet van zich spreken met goedkope leningen aan banken, bedrijven en lokale overheden in een poging de groei te stimuleren.
Europa
De regio die het minst warm loopt voor veranderingen is Europa. Hoewel zelfs het Internationaal Monetair Fonds zich meer en meer opwerpt als pleitbezorger van een grotere rol voor de overheid om de economie te stimuleren, is zeker in noordwest Europa de bereidheid daartoe gering. Landen als Duitsland en Nederland zijn er nog steeds van overtuigd dat de huidige economische gang van zaken juist te wijten is aan een teveel aan schulden en overheidsuitgaven. Het helpt dus niet om die weg opnieuw in te slaan als de groei nog steeds heel zwak is. Het helpt zeker niet als er schulden genaakt gaan worden om bodemloze putten mee te financieren!
Misschien dat de Brexit aanleiding kan zijn om die mening toch te herzien. Sinds de memorabele dag van 24 juni is de bereidheid om het fiscale beleid te herzien over de volle breedte van het politieke spectrum sterk gegroeid. Symbolisch daarvoor is het ontslag van de Britse minister van Financiën, George Osborne. Hij was als minister pleitbezorger voor een streng bezuinigingsbeleid door de overheid. Zijn opvolger, Philip Hammond, heeft al gezegd dat het tijd is voor een 'fiscale reset', mocht dat nodig zijn om een recessie te voorkomen of te bestrijden.
Misschien de grootste stimulans om het huidig strenge bezuinigingsbeleid te herzien komt waarschijnlijk uit het stemhokje. Ook in Duitsland en Nederland zijn er binnen een jaar belangrijke verkiezingen. Een grote winst lijkt weggelegd voor meer extreme partijen, terwijl het midden weggevaagd dreigt te worden. Dat kan het midden ertoe brengen de burger meer zoet in plaats van alsmaar meer zuur te bieden!
Cor Wijtvliet
Deze bijdrage is mogelijk gemaakt door BeurshalteOver Beurshalte:Dagelijks publiceert Beurshalte nieuwsbrieven en columns van leden van de redactie en van gastauteurs over de wereld van beleggen en alles wat ermee samenhangt. Daarnaast publiceert beurshalte wekelijks een nieuwsbrief met unieke inhoud over relevante beleggingsthema’s. Belangstellende lezers kunnen een gratis abonnement nemen. Als u geïnteresseerd bent, kunt u zich hier aanmelden!Disclaimer: Bovenstaand artikel is geen professioneel beleggingsadvies en het is ook geen uitnodiging om te gaan beleggen. Beleggen brengt kosten en risico’s met zich mee. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Het artikel is louter de persoonlijke mening van de auteur.
De regering van Japan heeft een stimuleringsprogramma van omgerekend €240 miljard aangekondigd om de kwakkelende economie van het land te ondersteunen. De helft daarvan bestaat uit fiscale maatregelen, die de binnenlandse consumptie en investeringen moeten aanjagen. Hoe de andere helft wordt ingevuld, dat weten we pas volgende week als de regering meer details over het stimuleringsprogramma bekend zal maken. Een groot deel van het bedrag zal via subsidies en goedkope leningen in de economie gepompt worden.
De Japanse economie gaat gebukt onder een enorme schuldenlast en een hardnekkige deflatie. Door nog meer geld te lenen denkt de regering de economische groei weer aan te kunnen zwengelen, ook al wordt het schuldenprobleem daardoor alleen maar groter. Gelukkig kan de centrale bank van het land altijd nog staatsobligaties opkopen om de tekorten te financieren. Is Japan een kandidaat voor hyperinflatie?
Centrale banken kopen sinds het uitbreken van de financiële crisis iedere maand miljarden aan schuldpapier op om de economie te ondersteunen. En als u dacht dat deze waanzin al achter de rug was, dan heeft u het mis. Op dit moment kopen centrale banken wereldwijd iedere maand ongeveer $180 miljard aan schuldpapier op, meer dan ooit tevoren! De hoofdrolspelers in het spel van monetaire verruiming zijn door de jaren heen weliswaar veranderd, maar het spel is hetzelfde gebleven.
Totale monetaire stimulering centrale banken sinds 2009 (Bron: Deutsche Bank, via Jamie McGeever)
Meer monetaire verruiming
De Federal Reserve gaf in 2009 de aftrap met de aankondiging van het grootste stimuleringsprogramma uit haar geschiedenis. Kort daarna volgde de Bank of England en nog een paar jaar later begon ook de Japanse centrale bank onder druk van de nieuwe regering obligaties en zelfs aandelen op te kopen. In 2015 ging het stimuleringsprogramma van de Bank of Japan in een hogere versnelling en kondigde ook de ECB een omstreden opkoopprogramma aan. Waar eindigt dit??
De landen van de G20 moeten hun overheidsuitgaven verhogen om de economie te stimuleren, zo stelt Christine Lagarde van het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Meer stimulering is nodig, omdat de instrument van negatieve rente in de ontwikkelde landen haar grenzen bereikt heeft. Overheden zouden de economische groei weer moeten aanjagen met grootschalige investeringen in de infrastructuur, zodat voorkomen wordt dat de wereldeconomie opnieuw in een recessie belandt.
“De wereldeconomie blijft zwak en de neerwaartse risico’s zijn toegenomen. Investeringen in de infrastructuur kunnen de productiviteit verhogen, stimuleren op korte termijn de vraag en kunnen private investeringen uitlokken”, zo schrijft het IMF in haar rapport. Met dit rapport af het IMF alvast haar advies aan de centraal bankiers en ministers van Financiën van de twintig grootste economieën ter wereld, die afgelopen weekend in de Chinese stad Chengdu bijeen kwamen om de stand van de wereldeconomie te bespreken.
Nog meer schulden
Het recept dat het IMF voorschrijft is niet nieuw. Na het uitbreken van de wereldwijde kredietcrisis in 2008 lieten overheden hun tekorten enorm oplopen met nieuwe stimuleringsprogramma’s. Overheden hoefden de economische groei alleen maar aan te zwengelen, waarna de private markt het stokje zou overnemen. Maar dat laatste gebeurde maar op zeer beperkte schaal, omdat er niets werd gedaan aan het fundamentele probleem van de hoge schuldenlasten van burgers en bedrijven. Pas toen centrale banken de rente naar nul hadden gebracht begon de kredietverleningen weer op gang te komen.
Volgens het IMF is de lage rente alleen niet genoeg om de economische groei aan te jagen. Opnieuw moeten overheden hun begrotingstekorten laten oplopen, een voorstel waar niet iedereen even enthousiast op zal reageren. Zo streeft de Eurozone juist naar een sterkere begrotingsdiscipline en gaat Duitsland nog een stap verder door een begrotingsevenwicht na te streven. Tot ongenoegen van het IMF, dat wereldwijde schuldexpansie propageert als tijdelijke ‘fix’ voor de grootste schuldencrisis in decennia.
Wordt het tijd om te concluderen dat meer schulden maken niet de oplossing is voor een probleem dat ontstaan is door te hoge schulden?
Investeerders kunnen misschien hun hoop voor de nabije toekomst het best op Europa vestigen. Daar is de groeiende belangstelling voor infrastructuur het concreetst. In 2015 telde dit werelddeel 555 infrastructuurprojecten met een totale waarde van $97 miljard. Er zitten aantrekkelijke projecten in de pijplijn. In 2016 besloten de Britten om Heathrow te gaan uitbreiden en om een tweede hogesnelheidslijn aan te leggen.
Over Beurshalte:
