Vier leugens over de crisis

Sinds het uitbreken van de crisis in 2008 zijn er vooral door politici economische onzinnigheden verkondigd. Sommige van die onwaarheden worden zo vaak gedebiteerd, dat ze wel deel van ons DNA lijken.

Huisvrouw
De eerste pertinente onwaarheid is die van de huisvrouw en haar huishoudboekje. Politici blijven er maar op hameren, dat iedere huisvrouw weet, dat je niet meer kunt uitgeven dan er binnen komt. Deze waarheid als een koe moet het beleid van bezuinigen schragen. Maar het gaat gemakshalve voorbij aan de gevolgen van deze stellingname. Als alle huishoudens zich aan deze gulden regel zouden houden, dan zou de totale consumptie nog verder dalen dan nu al het geval is. De werkloosheid zou daarom nog verder toenemen. Kortom, uiteindelijk is iedereen op den duur slechter af.

De zwakte van de redenering schuilt hierin, dat wat goed is voor een individueel gezin of bedrijf niet noodzakelijk ook goed hoeft te zijn voor het collectief. Keynes omschreef het als the paradox of thrift (spaarzaamheid). Als iedereen in moeilijke omstandigheden gaat sparen, dan tuimelt de geaggregeerde vraag waardoor uiteindelijke de totale besparingen teruglopen. Dat is de uiterste consequentie van een dalende consumptie in tijden van amper of geen economische groei.

Maar de consequenties kunnen nog verder reiken. Als overheden hun tekorten omlaag willen brengen, dan moeten burgers en bedrijven de broekriem aanhalen. Het resultaat is, dat over de hele linie de uitgaven dalen. Dat resulteert er wel in, dat hoezeer ze ook hun best doen overheden hun tekorten niet omlaag krijgen.

Centrale Bank
De overheid kan geen geld uitgeven dat het niet heeft. Ook deze kreet klinkt iedereen bekend en vertrouwd in de oren. Maar overheden zijn anders dan een willekeurig bedrijf of huisgezin. Door obligaties uit te geven kan de overheid het geld binnen halen dat ze nodig heeft. Maar moet er dan op de duur niet steeds meer rente betaald worden. Ook hier is het antwoord ontkennend. De centrale bank kan immers veel geld bij drukken, zodat de rente laag blijft. De huidige programma’s van monetaire verruiming bewijzen dit. Sterker nog, bij de huidige rentestand is het gewoon dom om niet bij te lenen. De beperking schuilt hierin, dat in de eurozone er inmiddels een ECB is. Zodoende kan niet ieder land naar eigen inzichten bijdrukken en zijn er daarom verschillende erg in de problemen gekomen.

Staatschuld
Een derde onwaar cliché is de bewering dat de staatschuld een vorm van uitgestelde belasting is. Obligaties zijn niet meer dan leningen, die uiteindelijk terug betaald moeten worden. Dat kan alleen maar door belastingen te verhogen. Belastingbetalers hebben hier een donkerbruin vermoeden van en dus gaan ze extra sparen. Hierdoor wordt het stimulerend effect van de obligatielening teniet gedaan. Het veemde is echter, dat overheden zelden of nooit hun leningen afbetalen. Meestal gebeurt dat door nieuwe obligaties uit te geven. Als een overheid slim is, probeert ze bij de huidige lage rentestand obligaties met een uitzonderlijk lange looptijd uit te geven. Dan hoeft ze ook nog eens minder een beroep op financiële markten te doen.

Generatie 
De vierde en laatste onwaarheid doet een beroep op onze emotie en op ons geweten. Onze staatschuld belast de na ons komende generaties. Toekomstige generaties moeten meer verdienen dan ze uitgeven om onze schulden terug te betalen. Dat lijkt logisch maar is het niet. De houders van de schuld -de debiteuren-zijn diegenen die in de toekomst belast worden om terug te betalen. Maar zij doen dat aan de schuldeisers. Die laatste verdient dus aan de schuld van de eerste. Er is dus netto geen sprake van een zwaarder belasten van toekomstige generaties.

Uit deze korte opsomming spreekt maar één ding. Economie is geen natuurwetenschap. Allerlei aannames kunnen en moeten daarom gefalsificeerd worden om na te gaan welke de toets der kritiek kunnen doorstaan. Om het probleem nog complexer te maken. Wat in het ene geval waar is, blijkt onwaar in andere omstandigheden. Overheden, politici en beleidsmakers zouden daarom terughoudend moeten zijn in het doen van te stellige aannames.

Cor Wijtvliet

Bron:
Robert Slidlesky, Four falacies of the second great depression. Project-syndicate, November 20 2013